Het leugenachtige leven van volwassenen

De nieuwe Elena Ferrante: ‘ontspoorde’ rijke puberdochter op ontdekkingstocht in de achterbuurt

Elena Ferrante In haar nieuwe roman daalt een ‘ontspoorde’ puberdochter uit een gegoed Italiaans milieu af in de achterbuurten van Napels. Dit boek (●●●●) laat zien hoe meisjes en jonge vrouwen verstikt worden door mannen en milieu.

Laten we om te beginnen zo min mogelijk woorden vuil maken aan de identiteit van Elena Ferrante. We weten niet wie ze is. Nou èn? Punt. Wat er toe doet zijn de romans die ze schreef. Haar kleine meesterwerk De verborgen dochter (2006) bijvoorbeeld, en haar Napolitaanse vierdelige roman De geniale vriendin (2011-2014). Wereldwijd geprezen en gelezen, wat zou er volgen op die tour de force? Volgde er überhaupt iets op?

Ja. Een roman: Het leugenachtige leven van volwassenen. Een krampachtige titel voor een heftig verhaal over een opgroeiend meisje in de jaren negentig dat weigert zich te conformeren aan ‘zo gaat dat nu eenmaal’ en steigert tegen het ‘wij’ in ‘zo doen wij dat’. Het verhaal van De geniale vriendin dus, maar dan anders.

Sterker dan ooit schreef Ferrante dit boek alsof ze al schrijvend zit te vissen in haar eigen geheugen, met tussenzinnen als: ‘Hij zei, maar ik vat het hier samen…’. Daarbij dreigt ze soms te ontsporen, en is het of ze wordt overmand door haar herinneringen.

Werkelijk mis gaat het net niet, het is deel van Ferrantes literaire spel. Wie dat niet meespeelt moet dat zelf weten, die krijgt het moeilijk met dit boek. Vertalers Miriam Bunnik en Mara Schepers houden het gewiekst in ere. Ze vertalen de lange, soms gekunstelde, altijd interessante zinnen van Elena Ferrante in galopperend Nederlands, met behoud van Ferrantes kenmerkende, houterige Schwung.

Het leugenachtige leven van volwassenen stuitert heen en weer tussen twee elkaar verafschuwende Napolitaanse milieus. Tussen achterbuurt en chique wijk, tussen armoe en welstand, tussen atheïstisch rationalisme en rooms-katholieke mystiek. Tussen psychologisch geweld en vechtpartijen, die Ferrante met evenveel gusto beschrijft.

Stadsdeel op stand
Uitvalsbasis voor deze roman is het academische milieu in een stadsdeel op stand. Daar hoort de prepuber Giovanna per ongeluk dat haar geadoreerde vader haar ‘heel lelijk’ vindt. Het komt niet meer goed, alles wat ze in de jaren daarna doet en denkt wordt erdoor gekleurd. Overdreven? Hm. Wie zich de horror van dertien-zijn herinnert, weet vast ook hoe hard een achteloze uitspraak erin kan hakken. Tegen mij zei mijn lievelingstante dat ik ‘echte jongensknieën’ had – op-merking van niks (‘het was maar een grapje!’). Maar nu nog weet ik hoe ik verschoot.

Terug naar Giovanna. Haar vader noemde haar lelijk met een reden. Hij stelde namelijk vast dat ze op Vittoria begint te lijken, zijn ‘uitgewiste zuster’ die hij haat en die hem terug haat. Giovanna kent de verhalen over die tante en is in shock. Lijkt ze werkelijk op dat vreselijke mens die ze alleen uit verhalen kent? Om dat te checken wil ze het perfide familielid ontmoeten, ondanks het verbod van haar ouders. Voor haar visite aan deze tante Vittoria moet ze letterlijk diep dalen, uit de veilige heuvels omlaag de achterbuurt in.

Haar vader loog. Vittoria is niet lelijk. Integendeel, Giovanna ontmoet iemand van ‘onverdraaglijke’ schoonheid. ‘Haar grote boezem rook naar dennenaalden in de zon’ – wie schrijft er zoiets!? Nou, Ferrante. Ik lees het en snuif Vittoria’s sensualiteit op, samen met Giovanna.

Seksuele escapades
Met Vittoria is Ferrante op bekend terrein, een vrouw als zij treedt in de meeste van haar romans op. Van middelbare leeftijd, gekwetst, teleurgesteld in de liefde en niet meer van zins haar razernij te onderdrukken. Ze scheldt, roddelt en vuilbekt, en schept er genoegen in om haar nichtje te trakteren op stormachtige beschrijvingen van haar seksuele escapades met haar getrouwde minnaar – allemaal interessant als je dertien bent en vroegwijs.

Tante Vittoria doet denken aan de traditionele boze fee. Afgewezen en genegeerd, schaakt ze prinsesje Giovanna op de drempel van haar volwassenheid om zo haar broer te grazen te nemen. Prinsesjes zijn doorgaans willoze pionnen, maar pas op, dit prinsesje niet.

Bij Vittoria ontspringt Giovanna’s inzicht dat volwassen zijn met liegen gepaard gaat, met verdriet doen van wie je houdt of wordt verondersteld te houden. Ze krijgt weet van geestelijke wreedheid en oververhitte verhoudingen tussen de seksen.

Parallel aan Vittoria’s ‘opvoeding’ ontdekt ze het overspel van haar ouders, en cultiveert ze haar walging van hun echtscheiding. Bedreven schildert Ferrante het weerzinwekkende van een vader in zijn nieuwe gezin door de ogen van zijn dochter. Ze leeft zich uit in zijn zelfmedelijdende jeremiade tegen zijn dochter, ruim een pagina lang zonder een enkele punt.

Giovanna bestrijdt haar ouders door precies de dochter te zijn die zij zich níet wensen, met schoolverzuim, overdadige make-up en uitdagende kleren. Met opzet loopt ze in zeven sloten tegelijk: even kijken hoe het daar is. Het leidt tot fascinerende passages, waarin ze bijvoorbeeld hitsige jongens intimideert.

Verstikt
Ferrante kan goed schrijven over seks en dreiging, discreet, niet pornografisch, wel hoogst emotioneel. In Het leugenachtige leven van volwassenen weeft ze een breed wandtapijt, vol aandacht voor de schilderachtig heftige mensen die sinds Mijn geniale vriendin haar handelsmerk zijn.

Een ander Ferrante-element is het magische voorwerp. In veel van haar romans is dat een pop, dit keer is het een armbandje. Telkens duikt het op, zodra het van pols verwisselt, geeft het een puzzelstukje prijs van overkoepelend verraad. Het vertegenwoordigt ingewikkelde leugens en vergaande hypocrisie die zich uitstrekken over drie verstrengelde gezinnen.

Dat is erg, maar zedepreken, daar is Ferrante niet van. Ze analyseert in dit boek, zoals in al haar werk, de manier waarop meisjes en jonge vrouwen verstikt worden door mannen en milieu. Ook in deze roman kiest ze radicaal voor de meisjeswereld, soms schrijft ze alsof dit een tienerroman is, met serieuze verslagen van de gesprekken van meiden die publiek willen voor hun emoties, want je liefdesverdriet telt pas als je vriendin het weet. Maar haar hartstocht geldt dat ene hyperintelligente meisje dat vanbuiten al groot is en vanbinnen bont-en-blauw van teleurstelling.

Man met charisme
Giovanna komt uit bij een man. Zij is nu 16, hij 24. Hij is een intellectueel, een briljante student, een man met charisma. Hij is door haar gefascineerd, zij is voor het eerst verliefd. Deze man zegt, met zijn vaste vriendin in zijn armen, tegen Giovanna die hun ontbijt-op-bed brengt: ‘Je bent heel mooi’ – en daarmee is de vloek van haar vader gebroken.

Niet helemaal natuurlijk, zijn kus is niet de kus van een sprookjesprins. Maar ze kan eindelijk verder. Ze is volwassen. Bijna gaat ze alsnog onderuit, want ook de jongeman is onbetrouwbaar, hij biedt zich aan, wil haar verleiden – maar ze geeft niet thuis.

In plaats daarvan besteedt ze haar ontmaagding uit aan een jonge maffioso. Het is Ferrantes kans voor alweer een magistrale scène waarbij ik in de lach schoot van het beeld van een erectie die uit een losgeknoopt overhemd naar voren steekt als ‘een twistzieke medebewoner wiens rust is verstoord’.

Giovanna sluist op haar eigen voorwaarden haar volwassen identiteit haar leven binnen. Wat nu? Ze wil niet meebouwen aan het leugenpaleis dat erbij hoort. Nu groet ze de maffioso en bedankt hem voor zijn diensten met de tongzoen die ze hem eerst weigerde, en het boek is uit, we hebben nog maar enkele regels.

Dat is genoeg. In twee kleine slotzinnen bezorgt Ferrante haar heldin (want dat is ze) een uitweg uit de leugens, vergezeld van dat ene niet te compromitteren personage dat er steeds was, maar zo bescheiden dat je er overheen keek. Die oplossing zag ik niet aankomen. Het is het proberen waard – you go girl.

2020-09-04 Joyce Roodnat