George III

De Engelse historicus Andrew Roberts is niet vies van een controverse. Zo schreef hij een biografie over Napoleon waarin hij de Franse keizer ‘The Great’ noemde. En als Winston Churchill weer eens wordt aangevallen over zijn imperialistische escapades, treedt Roberts – die de voorlopig definitieve biografie schreef over de oorlogspremier – met verve voor hem in het krijt. Daarnaast is hij een van de drijvende krachten achter History Reclaimed, een beweging die de geschiedschrijving wil bevrijden van het ‘woke’ juk waaronder ze zou zuchten.

In zijn nieuwe boek neemt Roberts het opnieuw op voor een man met een niet bepaald vlekkeloze reputatie: koning George III van Groot-Brittannië. Deze vorst maakte knetterende ruzie met de politieke elite, verloor de Britse kolonies in Noord-Amerika en kende lange periodes van geestesziekte. Het harde oordeel dat veel tijdgenoten en historici over hem velden heeft zijn weg gevonden naar de populaire cultuur, zoals de hitmusical Hamilton, waarin George als een vreemde, bezitterige figuur wordt neergezet.

Het is echt een kolfje naar Roberts’ hand om dit negatieve imago bij te stellen. Hij doet dat in George III. Het leven van de meest onbegrepen koning van Engeland met verve, op de van hem bekende wijze: in een heel dikke biografie waaraan een enorme hoeveelheid archiefmateriaal en literatuur ten grondslag ligt. Je vraagt je als gewone sterveling af hoe Roberts het toch voor elkaar krijgt om elke drie à vier jaar zo’n joekel van een boek af te leveren, dat ook nog eens prettig leesbaar is.

Lijklucht

George III (1738-1820) werd twee maanden te vroeg geboren. Zijn jeugd werd getekend door de slechte relatie die zijn grootvader koning George II had met zijn nageslacht. De oude koning had een hartgrondige hekel aan zijn zoon Frederik – en die gevoelens waren wederzijds. Zijn kleinzoon negeerde hij, totdat het plotselinge overlijden van Frederik ervoor zorgde dat de twaalfjarige -George de troonopvolger werd.

Nadat zijn opa hem dagenlang in de lijklucht van het ontbindende lichaam van zijn vader had laten verblijven, begon de voorbereiding van de kleine George op het koningschap. Hij besteeg de troon in 1760, op 22-jarige leeftijd, toen zijn grootvader het leven liet. De derde George was vast voornemens dingen te veranderen in zijn koninkrijk.

De macht in de politiek was al decennia in handen van een factie die de whigs werden genoemd. Zij hadden hun rivalen, de tories, aan de kant geschoven en voerden een beleid dat George III niet aanstond. Volgens de nieuwe koning eigenden whig-leiders als de hertog van Newcastle, de eerste minister in het jaar van George’s troonsbestijging, zich te veel macht toe.

Daarom besloot hij voor het eerst in een halve eeuw weer tories in de regering en in de koninklijke huishouding te benoemen. Dat leidde tot groot ongenoegen bij whig-politici als Horace Walpole en Edmund Burke. Die laatste vermoedde dat George probeerde ‘voor de kroon het onbeperkte en ongecontroleerde gebruik van zijn eigen enorme invloed binnen te halen’. De nieuwe koning was erop uit zijn eigen macht te vergroten en die van het parlement te verkleinen, zo was de vrees.

Allemaal valse beschuldigingen, meent Roberts. Het enige wat George III wilde was de constitutionele status quo behouden die hij had geërfd van zijn grootvader en doorgeven aan zijn zoon, „een archetypische conservatie houding”. Ja, de koning wilde de koninklijke macht beschermen tegen wat Roberts „de aristocratische whigoligarchie” noemt, maar hij streefde er nooit naar die macht uit te breiden voorbij wat de constitutie toeliet. Een tiran was hij niet.

Dat gold ook voor zijn omgang met de Britse koloniën in Noord-Amerika. George wilde dat de staten daar zich aan de wet hielden, niet meer dan dat, stelt Roberts. Dat de koloniën zich uit lijfsbehoud los moesten maken van de tirannie van de koning, bestempelt hij als Amerikaanse propaganda. Vooral Thomas Jefferson krijgt een veeg uit de pan. De Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring, die goeddeels van diens hand was, bevatte „uiterst schamele smoesjes” voor rebellie, aldus Roberts.

De koloniën waren krachtig en zelfvoorzienend genoeg om op eigen benen te kunnen staan: ze hadden gewoon geen trek meer in Britse bemoeienis. Dát was de reden voor de Amerikanen om zich los te maken, concludeert Roberts. Zulke motieven hebben echter behoefte aan een idealistisch sausje, en dat bood het verzet tegen een monsterlijke vorst van overzee. En zo werd de oorlog geframed als een vrijheidsstrijd. Het uiteindelijke verlies van de koloniën in 1783 rekent Roberts vooral Britse politici aan.

Domme kerel

Ook de beschuldiging dat George III een wat domme, eenvoudige kerel zou zijn, verwijst zijn biograaf naar het rijk der fabelen. Hij komt met een lange rij van verdiensten van de koning – hij richtte de Royal Academy op, bezat een enorme bibliotheek en nodigde Mozart uit om in Engeland te komen spelen.

Dat de koning op een gegeven moment de controle over zijn geest verloor, staat ook voor Roberts vast. In totaal kende George vijf periodes waarin hij zijn verstand kwijtraakte. De oorzaak daarvan was niet de stofwisselingsziekte porifyrie, zoals bijvoorbeeld in de film The Madness of King George (1994) wordt beweerd. Volgens Roberts leed George aan een bipolaire stoornis, waarbij periodes van depressie en manie elkaar afwisselden.

De koning wist bij vier van deze episodes dat hij op het punt stond af te dalen in een beangstigende wereld waarin hij geen controle meer had over zijn gedachten. Dat hij behandeld werd alsof hij gek was, noemt Roberts ‘monsterlijk’.

In de musical Hamilton zingt George III op een geven moment ‘You’ll be back, time will tell/ You’ll remember that I served you well.’ Met die strofe wordt koning weggezet als man zonder zelfinzicht, maar na lezing van Roberts’ boek moet de conclusie luiden dat de vorst het inderdaad zo slecht nog niet gedaan heeft. Ja, Roberts legt werkelijk iedere situatie zo gunstig mogelijk uit voor George III, maar dat de koning geen domme, laffe, ongelikte beer van een tiran was, staat na lezing van deze biografie wel vast.