Lot

Een huwelijk gedompeld in kilte, wat houdt ze in godsnaam bij elkaar?

Zeruya Shalev In haar nieuwe roman ontdekt een dochter een geheim dat haar bestaan geheel op zijn kop zet.

De Israëlische literatuur grossiert in complexe relaties. Vaak levert het personages op die behoorlijk afstandelijk tegen elkaar doen, ook al zijn ze met elkaar getrouwd. Toch hebben ze ondanks hun eenzaamheid een sterke lotsverbondenheid, die pas tot uiting komt als hun naasten worden bedreigd.

Onbetwiste meesters van die ‘echtelijke eenzaamheid’ zijn Amos Oz, A.B. Yehoshua en David Grossman, maar het is niet overdreven om ook Zeruya Shalev (1959) daartoe te rekenen. Net als deze drie literaire grootmeesters weet zij gezins- en huwelijksdrama’s bovendien knap te vermengen met de algemene problematiek van de gespleten Israëlische samenleving.

Haar nieuwe, door Ruben Verhasselt vertaalde roman Lot speelt zich af tegen de achtergrond van het verzwegen verleden van twee Joodse vrijheidsstrijders. Als twintigers maakten ze, pas getrouwd, deel uit van een rechtse terreurorganisatie, die in de jaren voorafgaand aan de oprichting van de staat Israël in 1948 aanslagen pleegde op de Britse bestuurders van het mandaatgebied Palestina. Na een dramatische gebeurtenis, een jaar na hun huwelijk, zijn ze uit elkaar gegaan. Ze hebben elkaar nooit meer gezien.

Een van hen is Menachem Rubin, die jaren later een beroemde hersenspecialist zal worden. In het begin van de roman ligt hij op sterven, zeventig jaar na die scheiding, hertrouwd en vader van twee dochters. In een delier noemt hij de jongste van hen, de bijna 50-jarige Atara, ineens bij de naam van zijn eerste vrouw, Rachel. Nog nooit heeft hij met zijn gezin over haar gesproken. Slechts door een toeval is Atara achter haar bestaan gekomen.

Op de valreep van de dood zegt Menachem nu alleen van Rachel te hebben gehouden. Ook smeekt hij ‘haar’ om vergiffenis en beweert hij met eigen handen hun beider graf te hebben gegraven. Hun liefde, hoe kortstondig ook, moet hevig zijn geweest, denk je bij zulke dramatische woorden.

Na Menachems begrafenis huurt Atara een detective in, die Rachel opspoort. Van haar krijgt ze te horen dat ze vernoemd is naar een jonge vrouw, die haar scheiding van Menachem heeft veroorzaakt. Met die kennis op zak meent Atara eindelijk te kunnen verklaren waarom haar vader haar altijd zijn liefde heeft onthouden: uit schuldgevoel over wat er zeventig jaar eerder gebeurd is.

Machtsmisbruik
Op haar beurt wordt Rachel door die ontmoeting met Atara met haar verdrongen verleden geconfronteerd. Na haar scheiding is ze hertrouwd met een andere medestrijder, die inmiddels ook is overleden. Van hun twee zoons is er een ultra-orthodox geworden, waarmee hij haar zionistische idealen ondermijnt. Sowieso is ze teleurgesteld in wat er van het zionistische ideaal is terechtgekomen. Het huidige Israël is in haar ogen een staat vol corruptie en machtsmisbruik.

Wie denkt dat hiermee het verhaal wel verteld is, heeft het mis. Want Shalev geeft haar roman na nog geen honderd bladzijden een onverwachte wending, die het drama van Menachems verzwegen verleden naar het tweede plan overhevelt. Ze richt zich nu op het huwelijk tussen Atara en haar man Alex, een tien jaar oudere hoogleraar sociologie. Alex is ontevreden over hun relatie, die door ‘gebakkelei over wie er gelijk had gehad en wie ongelijk en wie wat had gezegd’ in kilte is gedompeld. ‘Jij hebt toch je interesse in seks verloren, dus ik hoef nergens op te wachten’, zegt hij cynisch, als hij eerder dan zijn vrouw naar bed gaat. Ook is hij geïrriteerd dat ze ineens zo geobsedeerd is door het verborgen verleden van haar vader. Waarom moet ze in hemelsnaam naar die Rachel? Waarom zou je oude koeien uit de sloot halen ?

Om hun huwelijk overeind te houden zijn Atara en Alex in relatietherapie geweest. Het heeft de therapeut tot de conclusie gebracht dat Atara een veel te hoge pijngrens heeft, waardoor ze veel te laat beseft dat iemand haar kwetst. Meteen denk je aan het pantser dat ze zich heeft aangemeten om zich te wapenen tegen de opmerkingen van haar liefdeloze, agressieve vader, die haar altijd verwend, ondankbaar en veeleisend vond.

Van Alex wil ze ‘warmte, zachtheid, tederheid en gulheid’. En de enige manier waarop ze die van hem kan krijgen is door seks met hem te hebben. Om het ene te krijgen moet ze het andere doen. Het is ‘de ronde bakvorm’ van hun relatie. ‘De een begeert minder, de ander meer, zolang de taart maar heel blijft.’ Met die woorden zet Shalev die typische combinatie van eenzaamheid en lotsverbondenheid neer.

Smachten
Voortdurend vraag je je af wat de naar liefde smachtende Atara en de cynische Alex bindt. Beiden zijn eerder getrouwd geweest en hebben kinderen uit die vroegere relaties. Hun toenmalige partners hebben ze met elkaar bedrogen, wat ze nog altijd niet betreuren, omdat het nu eenmaal zo moest zijn. Maar wat ze na vijfentwintig jaar nog met elkaar hebben, is je veelal onduidelijk.

Dat verandert als Alex plotseling ziek wordt en Atara, die opnieuw bij Rachel op bezoek is, dat bagatelliseert. Vanaf dat moment raakt de roman in een stroomversnelling. Alsof Atara, nu ze weet wat er tussen Rachel en haar vader is gebeurd, zelf in een maalstroom van emoties belandt, van kwaadheid tot schuld, die de kern van Shalevs roman vormt. Want wat Atara tot die tijd altijd buiten zichzelf heeft gehouden, richt zich door een onverwachte wending tegen haar en kegelt haar omver. Als ze dat eenmaal beseft, ontdekt ze ook waarom ze bij haar eerste man, de zachtaardige Doron, is weggelopen. ‘Ze had te veel woede in zich gehad, te veel haat.’

Een sleutelrol in deze intrigerende roman wordt gespeeld door Eden, de zoon van Atara en Alex, die als commando in het Israëlische leger dient en de vreselijkste dingen heeft meegemaakt. Gedesillusioneerd over zijn werk heeft hij zich teruggetrokken op zijn kamer in het ouderlijk huis. Op internet leest hij geobsedeerd artikelen over zelfmoord. Als Shalev je voorzichtig deelgenoot maakt van zijn verhaal, komen essentiële draden uit het verleden ineens samen. In hun onvermogen om met het leven om te gaan, blijken de oude Menachem Rubin en zijn kleinzoon Eden weinig van elkaar te verschillen. Onmacht en schuldgevoel zijn dan nog sterker met elkaar verbonden dan eerst. Bovendien bepalen ze ieders lot. En precies daar lijkt het Shalev om te doen.

15-07-1976 Michel Krielaars