Mark Rutte

Een krokant portret over het leven van Mark Rutte

10 jaar Mark Rutte Voor haar boek over Mark Rutte sprak Petra de Koning veel mensen uit de Haagse binnenwereld én uit zijn eigen cirkel, veelal met diens instemming. Het levert een krokant portret op.

Petra de Koning dicht Mark Rutte drie kenmerken toe. Allereerst dat hij ‘het liefst altijd alles hetzelfde doet’, van de plek waar hij ’s ochtends koffie koopt tot de jaarlijks terugkerende vakantietripjes met vrienden. Dan dat hij ‘vasthoudt aan de dingen die hij zich voorneemt’, waarvan streven naar het premierschap sinds de middelbare school een voorbeeld is.

De Koning registreert ten slotte scherp dat Rutte het ‘erg belangrijk vindt hoe hij in beeld komt’. Als je Rutte zelf naar zijn fouten vraagt, vertelt De Koning, begint-ie graag over hoe hij in Groningen gefotografeerd werd terwijl hij zijn kaken opensperde om er een gefrituurde eierbal tussen te schuiven. Campagneblunder! Mogelijk dat werknemers van de door Rutte onder druk gezette, nabijgelegen sociale werkplaatsen juist déze vergissing niet onthouden hebben.

De drie waarnemingen sluiten een krokant portret over Mark Rutte af. De Koning sprak veel mensen uit de Haagse binnenwereld en uit Ruttes eigen cirkel, veelal met diens instemming. Over zijn jeugd met Indische ondertonen in Den Haag (Avro, Telegraaf), over de verlegen gymnasiast die politieke interviews naspeelde (Den Uyl), over de student die liever achter de piano zat dan uit zuipen ging (Chopin, zéker geen Wagner). Over vriendinnen van vroeger (anoniem). En met name over de raspoliticus die zich door spraak- en kledingadviseurs liet bijpunten van jolige intellectueel tot staatsman van beroep.

Echt Haagse kwesties, zoals de hardnekkige neiging tot aftreden van Ruttes bewindslieden op Justitie of hoe Rutte als minister-president het ministerie van Buitenlandse Zaken overbodig maakte, komen niet aan bod. Ook zijn lagere school of zijn werk bij Unilever blijft buiten beeld. Dat komt vast in volgende, ongetwijfeld minder leesbare studies. De Konings boek is geen biografie, maar een goed gedocumenteerd verhaal in medias res, over een man die premier wil worden en weet te blijven.

Miljonair
Nu straalt Rutte en staren Hugo de Jonge en Wopke Hoekstra in diens koplampen zoals in een vorig kabinet Diederik Samsom en Lodewijk Asscher dat deden. Meeregeren met die joviale man, het kost je zo een zetel per maand. Maar over een half jaar zijn er verkiezingen. Wie weet beter dan Rutte zelf dat een week al een lange tijd is in de politiek?

Hij wilde het immers al op de middelbare school. Niet vakbondsleider of miljonair worden, maar staatsman, iemand die het land redt. De jonge Rutte leest veel over politiek. Hij stort zich al snel in de slangenkuil die JOVD heet. Die is dan nog tegen monarchie en dienstplicht, memoreert De Koning. Maar men maakt vooral ruzie om baantjes. Na de JOVD is, volgens Ruttes eigen zeggen, de VVD een makkie.

Zijn getrainde politieke instinct blijkt wanneer hij aan het begin van zijn carrière herhaaldelijk va banque speelt. In de strijd om het leiderschap met Rita Verdonk of wanneer hij als oppositieleider een motie van wantrouwen tegen het kabinet-Balkenende IV indient, dan is het alles of niks. ‘Dit wordt onze laatste dag’, zegt hij dan laconiek tegen een medewerker, ‘laten we er maar van genieten’. Maar Rutte komt er telkens beter uit.

Zoals ook mislukkingen niet blijven kleven. Het Sociaal akkoord uit 2013 komt onder zijn leiding tot stand. Rutte noemt het ‘historisch’ dat VVD, PvdA, werkgevers en vakbeweging de verzorgingsstaat grondig op de schop nemen. Maar alle betrokkenen trekken hun handen eraf, laat De Koning nog eens zien. Rutte hoor je er niet meer over. De rekening valt elders, bij een krimpende PvdA of een groeiende PVV.

Trumps spieren
Teflon heet dat vaak. Maar de Rutte van De Koning is vooral soepel. Hij leest zijn medebestuurders en speelt op hen in, tot aan het oefenen van het handenschudden met Donald Trump. Met zijn linkerhand diens rechteronderarm pakkend om Trumps fysieke agressie af te weren, voelde Rutte ‘weinig spieren’.

Hij onderhoudt familiebanden en vriendschappen met zorg, is oprecht geïnteresseerd in zijn medewerkers en hun naasten, krijgt woede-uitbarstingen die hij betreurt en leeft op bescheiden voet. Echt een aardige man. Beetje wonderlijk natuurlijk, zo’n vrijgezel op kamers, zonder pannen of servies – Ton Elias checkte het even toen hij onbewaakt bij Rutte thuis mocht rondlopen – maar waarom ook niet?

Tijdens de migratiecrisis, de ramp met de MH17 of de schietpartij in Utrecht bloeit Rutte op. De Konings beschrijving suggereert dat hij geniet. Misschien omdat in een crisis daadkracht nodig is, geen ideologie. Eerst medebestuurders optrommelen, dan kort en krachtig vergaderen, daarna ernstig het volk toespreken: het verlangde staatsmanschap.

Ruttes belangrijkste verdienste is dat hij aan het roer bleef in een polariserend politiek landschap. Dertig jaar geleden hadden VVD, CDA, PvdA en D66 zo’n beetje alle zetels in het parlement. Inmiddels heeft de Tweede Kamer zestien (!) fractievoorzitters die elkaar giftig bestrijden. De partijen rechts van de VVD zijn in peilingen soms groter dan de linkse partijen samen. Was Rutte succesvol ondanks of dankzij de verhardende maatschappelijke tegenstellingen?

Pleur op
De Koning gaat uitgebreid in op hoe Rutte de populisten een handje toesteekt. Ze constateert: hij heeft Baudet belangrijk gemaakt, door met hem alleen op tv in debat te gaan. En dat was nadat hij met de PVV van Geert Wilders regeerde. Het is voer voor latere studies. Hoe werd een premier die zich profileerde met ‘pleur op’ richting immigrantenkinderen, deel van dat veranderde land?

Rutte zelf kijkt vooral instrumenteel. ‘Meeveren en de tijd zijn werk laten doen’ noemt De Koning zijn tactiek, die hij al sinds de JOVD in praktijk brengt. Het land moet bestuurd en liever door regeringen die zijn naam dragen. Minstens drie kabinetten was Ruttes doel bij z’n eerste regering, tekent De Koning op.

‘Power reveals’, schrijft Robert Caro in zijn meerdelige biografie van Lyndon Johnson, Amerikaans president van 1963 tot 1969. Het cliché is dat macht corrumpeert, maar ze onthult ook. Om macht te vergaren moet je je motieven verhullen, maar als de macht verworven is valt de camouflage weg. Rutte houdt van die boeken van Caro. De Koning beschrijft hoe de premier tijdens zijn jaarlijkse privétripje naar New York een band met de schrijver opbouwt. Knap werk, want Caro is schuw. Rutte haalt er The New York Times mee.

Half zeven eten
Wat is er onthuld door zijn macht? Als scholier vroeg Rutte zijn ouders of ze later dan zes uur konden eten. Want zijn vrienden vonden hen burgerlijk. De Koning: ‘Het werd half zeven.’ Bij de JOVD was zijn punt dat hij een trui droeg, geen jasje. Als net aangetreden VVD-fractievoorzitter lanceerde hij een milieuvisie.

Maar daarna houdt hij zijn opvattingen toch maar aan de burgerlijke kant: economie en autorijden. En eenmaal minister-president zorgt hij bij spanning (inkomensafhankelijke zorgpremie, dividendbelasting) vooral dat de zaak niet klapt. Hoe de beslissing valt lijkt secundair. Eerst echt vóór Zwarte Piet, later wat minder. Thuis kritisch over Europa, in Europa best Europees. Meeveren. En ondertussen dat jolige onder de pet houden, gravitas uitstralen.

Met wie is Rutte te vergelijken? Lubbers en Kok roeiden als het moest tegen hun eigen achterban in. Merkel stak met ‘Wir schaffen das’ haar nek uit. Niks meeveren. Omdat beiden de souplesse hadden zowel met populisten als met links te regeren, valt eerder de gelijkenis tussen Rutte en Balkenende op. Levert de 21ste eeuw een ander soort premiers op? Het is nog wat vroeg voor het antwoord.

Maar door Covid-19 kan het nog alle kanten op, zelfs die van echte staatsman.

2020-10-16 Menno Hurenkamp