Onuitwisbaar

Edward Snowden De memoires van deze klokkenluider geven inzicht in zijn desillusies: in de overheid, internet, de media en zijn lichaam. Door onze redacteur Kees Versteegh

Edward Snowden (1983) blijft het nieuws halen. Zes jaar geleden schokte de voormalige systeembeheerder van geheime dienst NSA met zijn onthullingen over afluister- en aftappraktijken van zijn dienst. Deze week was er rumoer rond zijn memoires.

Het Amerikaanse ministerie van Justitie begon een procedure tegen Snowden en de uitgevers van Permanent Record (vertaald als Onuitwisbaar). Snowden zou geheimhoudingsverklaringen hebben geschonden. Doel is geen verbod op het boek, maar de overheid eist wel de royalty’s op. De aanklacht was nieuwswaardiger dan het boek zelf. Onuitwisbaar bevat geen grote onthullingen. Het beeld dat de buitenwereld al van Snowden had – nerdy, idealistisch en vindingrijk – verandert niet wezenlijk. Ook gaat Snowden pijnlijke vragen uit de weg, bijvoorbeeld over de baat die zijn nieuwe thuisland Rusland mogelijk had bij zijn onthullingen.

De memoires geven vooral inzicht in de desillusies die hem brachten tot zijn ingrijpende besluit naar buiten te treden. Zijn teleurstellingen zet hij zwaar aan. Amerika heeft ‘zichzelf vernietigd door het afkondigen van geheime beleidsregels, geheime wetten en geheime oorlogen’, schrijft hij.

Gedesillusioneerd

Snowdens grootste desillusie gold de trias politica. Sinds 9/11 sloeg die uit het lood, constateert hij. Om nieuwe aanslagen te voorkomen was voor de diensten bijna alles geoorloofd, met dank aan vrijwel onbeperkte technologische mogelijkheden. President George Bush vond het prachtig. Diens opvolger Barack Obama ook, tot Snowdens teleurstelling. Het Congres boog mee, het Hooggerechtshof ook. ‘Ze had de grondwet gehackt’, schrijft Snowden over de NSA. Dat besef kwam extra hard aan bij hem, iemand uit een familie met een traditie van eerbied voor recht en orde: opa bij de FBI, vader bij de kustwacht, moeder bij de NSA. Zelf ging Snowden aanvankelijk in militaire dienst, waar hij fantaseerde wat hij met Osama bin Laden zou doen als hij hem zou oppakken.

Snowdens tweede desillusie gold internet. Dat verbond iedereen, filosofeerde hij als nerdy tiener. Achteraf bezien, schrijft hij, verloor internet zijn onschuld toen het voor gebruikers tijdrovend bleek een eigen webpagina te onderhouden. Facebook was zoveel gebruikersvriendelijker, ook voor de diensten die een uitstekend beeld kregen van de persoonlijke levens van miljoenen.

Toch had Snowden diezelfde media nodig om naar buiten te treden

Derde teleurstelling: zijn lichaam. Als twintiger kreeg hij epilepsie. Hij raakte uit de running en kreeg bij terugkeer bij de NSA een suf baantje op Hawaii. Dat nadeel verborg echter een belangrijk voordeel. Doordat hij zich verveelde en als systeembeheerder onopvallend kon rondneuzen, ontdekte Snowden het hypergeheime ‘mass surveillance’-programma.

Zijn vierde en laatste desillusie gaat over de pers, waarover Snowden zich regelmatig laatdunkend uitlaat. Ze publiceerden berichten uit anonieme bronnen die de diensten goed uitkwamen. The New York Times weigerde na druk uit het Witte Huis aanvankelijk om onthullingen van een onderzoeksjournalist te publiceren.

Toch had Snowden diezelfde media nodig om naar buiten te treden. Zijn worstelingen met de manier waarop hij dat zou doen, behoren tot de spannendere episodes in het boek. Uiteindelijk nam hij mensen die hij vertrouwde in de arm: documentairemaakster Laura Poitras en advocaat Glenn Greenwald. Zij werden zijn contactpersonen.

De titel van Snowdens boek houdt een waarschuwing in: van iedereen kunnen met steeds verfijndere technieken steeds intiemere details worden opgeslagen. Toch eindigt hij positief en telt hij zijn zegeningen. Door zijn onthullingen kwam er wetgeving die de NSA aan banden legde. Bedrijven als Apple investeerden fors in versleuteling. Beveiligde https-webpagina’s zagen het licht. ‘Internet is momenteel zonder meer veiliger dan in 2013’, besluit Snowden.