Al wat goud op de bergen is

Van racisme tot gender – de maatschappelijke thema’s van nu komen samen in deze historische roman

C Pam Zhang In haar weids opgezette debuutroman destabiliseert ze het genre van de western aan de hand van de lotgevallen van Chinese migranten. Alle grote maatschappelijke thema’s van vandaag komen er in voor.

‘Dit is niet jouw land.’ Waar in romans doorgaans een citaat staat, opent Al wat goud op de bergen is met een sinister motto. Een waarschuwing voor de lezer die een universum betreedt waarin hij slechts te gast is? Refereert het aan het zeurende refrein dat de personages steeds te horen krijgen, migranten in een land dat is toegeëigend door een volk dat er ook niet vandaan komt? Is het geadresseerd aan de koloniale witte lezer?

De debuutroman van C Pam Zhang (China/VS), genomineerd voor de Booker Prize en een van Obama’s favoriete boeken van 2020, speelt zich af tijdens de nadagen van de goudkoorts in Amerika. Sam en Lucy, elf en twaalf jaar, zijn in uitgedroogde velden en heuvels op zoek naar een plek waar ze hun Ba, hun vader, kunnen begraven. Volgens de tradities van Ma, ook al overleden, moeten de doden thuis begraven worden met twee zilverstukken op de ogen. Maar de kinderen weten niet waar ‘thuis’ is, want ze hebben nooit ergens lang gewoond. Ma gebaarde altijd in de richting van de oceaan als ze naar hun thuis vroegen, en nog veel verder, naar het verre oosten.

Ze vervoeren Ba in een kist op de rug van een gestolen paard. Af en toe valt er een lichaamsdeel uit, in vergaande staat van ontbinding. Lucy en Sam sjokken in een door mijnbouw verwoest landschap. Er groeit niets. Her en der liggen de skeletten van grote zoogdieren die allang zijn uitgestorven, van tijgers en bizons. ‘Ze zijn gewend geraakt aan botten, levende dieren zien ze weinig, los van de vliegen rondom de kist’, staat er beklemmend.

Genderqueer
Tijgers? Ik heb het nagezocht, maar ook in de negentiende eeuw leefden die beesten niet in het wild op het continent. Zhang destabiliseert zo op subtiele, beeldende wijze het romantische genre van de western, dat aanvankelijk nog speels en zintuiglijk in de verf wordt gezet, met het cowboy-en-indiaanspelletje van Lucy en Sam, stoffige straten met saloons en mannen in kalfsleren laarzen. Aziaten komen trouwens ook nooit voor in de verhalen over het wilde westen, maar die waren er juist wél. Duizenden gastarbeiders werden ingezet bij de aanleg van de eerste spoorwegen, zonder erkenning en zonder eerlijke beloning. Aan het slot van de roman bekijkt Lucy een foto die gemaakt is toen de laatste spijker in het spoor werd geslagen. De foto toont jubelende mannen, maar geen Aziaten – die het spoor hebben gelegd.

Migratie en racisme, klimaatverandering, gender – de maatschappelijke thema’s van vandaag komen samen in deze weids opgezette historische roman. Zhang concentreert zich op de kleine belevingswereld van haar twee jonge, rouwende protagonisten, en op de materie waaruit hun wereld is opgebouwd, het zand, het zout, de botten, bloed en goud. Hoewel het Amerika van Zhang eerder horror is dan heldhaftig, wordt het leed van de personages nooit uitgebuit voor een sensationeel effect; pijn en ontbinding horen net zo bij het leven van de personages als tederheid en de streling van het gras.

Ook de dynamiek tussen de genderqueer Sam en Lucy intrigeert. Die verschuift steeds, tussen vijandschap en liefde, solidariteit en afkeer. Sam wil zwerven, op jacht naar bizons; haar thuis is de waaiende vlakte. Lucy verlangt naar een standplaats, naar deel uitmaken van de geschiedenisboeken. Maar uiteindelijk, jaren later, begrijpt ook zij dat een land zich niet laat opeisen en bezitten, omdat het gras bij elke lichtinval verandert, omdat de wind over de grenzen blaast. Het boek eindigt dan halverwege een zin, zonder punt. Alsof de auteur weigert om de lezer op een bestemming te brengen: dit is niet jouw land.

09-04-2021 Persis Bekkering