We beginnen in New Haven, dicht bij de Yale-universiteit. bell hooks (1952-2021), die daar lesgeeft, is op weg naar haar werk nadat haar relatie na bijna 15 jaar uit is gegaan. Wat is er misgegaan in de relatie? Wat hebben maatschappelijke verwachtingen van liefde daarmee te maken? hooks’ persoonlijke overpeinzingen van dat moment vormen de opmaat van All about love (1999), dat nu in Nederlandse vertaling is verschenen als Alles over liefde. De titel liegt er niet om, het boek gaat van begin tot eind over de liefde. Van romantische liefde tot liefde binnen gezinnen, van de rol van liefde in religie tot de rol ervan in de maatschappij: alles komt voorbij. Door de verschillende menselijke ervaringen van liefde te bespreken houdt hooks zowel zichzelf als haar lezers een eerlijke spiegel voor.

Het werk van bell hooks is sinds de laatste jaren de canonieke status aan het verwerven die het verdient. De enorme zeggingskracht van haar boeken op het gebied van sociale rechtvaardigheid maakt ze steeds weer opnieuw relevant. hooks, die eigenlijk Gloria Jean Watkins heette, schreef haar schrijversnaam in kleine letters om de aandacht niet op zichzelf te vestigen, maar op haar werk. Tijdens haar leven was ze succesvol als cultuurcriticus en gaf les aan Stanford en Yale voordat ze professor werd aan Berea College in Kentucky. Haar oeuvre gaat over sociale rechtvaardigheid: seksisme, racisme en sociale klasse worden behandeld als overlappende invloeden in één groot systeem van onderdrukking. Dit maakt hooks tot een sleutelfiguur in het intersectioneel feminisme. In Nederland verscheen vorig jaar al de vertaling van een ander invloedrijk werk van hooks: Feminisme is voor iedereen.

Systeem van invloeden

En nu is er Alles over liefde. Het boek behandelt verschillende vormen van liefde, en met name hoe ze zich in onze cultuur manifesteren. De dertien hoofdstukken hebben elk hun eigen liefdesgerelateerde thema, waarin onze persoonlijke beleving van liefde en de maatschappelijke invloeden op liefde onder de loep genomen worden. Familiedynamieken, polarisatie, romantiek, godsdienst en spiritualiteit worden niet als een serie losstaande invloeden op de liefde behandeld, maar als een geheel dat steeds weer van nieuwe kanten belicht dient te worden om het ook maar enigszins te begrijpen.

Eind jaren negentig betekende deze benadering een grote filosofische doorbraak. Niet alleen racisme en seksisme, maar ook andere patronen in de maatschappij (ideeën over romantiek bijvoorbeeld) worden als samenhangend systeem van invloeden beschreven. Hierdoor blijft hooks’ werk ook nu weer actueel. Een goed voorbeeld hiervan is het vreemde contrast tussen onze verwachtingen van romantische liefde en onze verwachtingen van vriendschap. Hooks schrijft: „Vrouwen die nooit een vriendschap zouden tolereren waarin ze emotioneel en fysiek mishandeld worden, blijven in een romantische relatie waarin zulke schendingen regelmatig voorkomen.” Zonder deze vrouwen de schuld te geven legt hooks haarfijn de seksistische patronen bloot die dit contrast mogelijk maken. Vooral vrouwen worden vaak opgevoed met het idee dat ‘alles moet wijken om de relatie te redden’, ten koste van al het andere in hun leven. Dit is slechts één voorbeeld, maar het boek staat vol met analyses van hardnekkig onrecht en de onderliggende oorzaken ervan.

Alles over liefde is ook om een andere reden nog altijd een relevant boek: de diversiteit van denkers die worden besproken. hooks behandelt ‘academische’ filosofen, maar ook zelfhulpboeken. Ze schrijft over boeddhistische monnik en vredesactivist Thich Nhat Hanh, maar ook over de Bijbel. Zonder dogma’s over wat het citeren waard is en wat niet kijkt hooks naar de kwaliteit en originaliteit van de aangehaalde schrijvers, en wat ze toevoegen aan haar argumenten. Dat zouden meer mensen moeten doen.

Alles over liefde maakt overduidelijk dat het aanhalen van denkers uit een breed scala aan tradities niet alleen moreel wenselijk is, maar ook het beste resultaat oplevert. Hoewel hooks gedurende het grootste gedeelte van haar carrière in de academische wereld actief was, werd haar werk lange tijd ondergewaardeerd. In tegenstelling tot Rawls, Foucault en Habermas behoorde ze niet tot de academische ‘mainstream’. In een essay voor het blog van de London Review of Books schrijft Sophie Smith dat er geen exemplaar van Feminism is for everybody in de universiteitsbibliotheek van Oxford stond, toen zij daar in 2015 begon met lesgeven. En dat terwijl hooks toch één van de meest invloedrijke denkers uit de recente geschiedenis is. De manier waarop haar werk lang onderbelicht is gebleven is ronduit pijnlijk. Deels is dit te wijten aan racisme en seksisme, deels komt het ook doordat hooks de heersende dogma’s van de academische wereld uitdaagde. Dat ze inspiratie putte uit zelfhulpboeken en new-age denken en expres in begrijpelijke taal schreef, was toen ronduit on-academisch. Zelfs de huidige tijd is hooks op dit gebied soms vooruit. Hopelijk blijft de herwaardering die hooks’ oeuvre recentelijk heeft doorgemaakt – haar werk maakt nu wel deel uit van de basiscurricula van universiteiten – zich voortzetten en volgen er nog meer Nederlandse vertalingen.

Elegante zinnen

De vertaling van Alles over liefde verdient overigens een compliment. Bell hooks is één van die schrijvers die heel gecompliceerde dingen op een begrijpelijke manier kan verwoorden. Jenny Mijnhijmers elegante zinnen doen recht aan deze zeldzame kwaliteit. Ook de grapjes komen goed tot hun recht, zonder de overwegend serieuze toon van het boek uit het oog te verliezen. hooks schrijft bijvoorbeeld hoe ze door de relatiebreuk die ze doormaakte in therapie terechtkwam, via haar vrienden: „Ik voelde dat een paar het gewoon beu waren dat ik het onderwerp ter sprake bracht en dachten dat als ik naar een therapeut ging, zij ervan af zouden zijn.” De droge, lichthartige formulering van Mijnhijmer brengt de aard van deze scène perfect in kaart voor het Nederlandse publiek, zonder dat hooks’ punten of haar humor aan zeggingskracht inboeten.

2023 was een slecht jaar voor de feministische zaak

Alles over liefde kan eindeloos herlezen worden, op verschillende punten in een mensenleven. De enorme breedte en rijkdom van de tekst zorgen ervoor dat er over nog eens twintig jaar waarschijnlijk weer heel andere lessen uit kunnen worden getrokken. Liefde blijft immers altijd relevant als transformerende kracht, in onszelf en in de maatschappij. In de woorden van bell hooks: „De liefde maakt geen einde aan onze moeilijkheden; ze biedt ons de middelen om met die moeilijkheden om te gaan.”