‘Men moet altijd dronken zijn. Zo is het: dat is het enige waarom het gaat. Om niet de vreselijke last van de tijd te voelen die uw schouders breekt en u buigt naar de aarde, moet u aan één stuk dronken zijn.’ Met deze dichtregels uit Het spleen van Parijs (1869) van Charles Baudelaire begint de bloemlezing De dronken filosoof. Inderdaad, wie naar de fles grijpt kan zo ontsnappen aan de saaie of harde realiteit, aan datgene wat kwelt, in de weg zit, pijn doet. maar biedt alleen drank uitkomst? Baudelaire zet zijn gedicht voort met de volgende woorden: ‘Van wijn, poëzie of deugd, het staat u vrij. Maar dronken moet u zijn.’

Dat is precies wat de Belgische kunsthistoricus Thomas Crombez met zijn boek beoogt: de geneugten van de roes weergeven, maar dan niet alleen de beneveling die wordt veroorzaakt door wijn, maar bijvoorbeeld ook door hasj, peyote, opium, lachgas of zelfs door het aanschouwen van kunst, dans of een prachtig lichaam. De roes, kortom, hoort bij het leven en kan, los van een vlucht uit de werkelijkheid, een opening bieden tot zelfonderzoek en vormen van artistieke en filosofische expressie.

Met name in de tweede helft van de negentiende eeuw verdiepten denkers, dichters en wetenschappers zich in het wonder dat gepaard gaat met bewustzijnsverruiming. Reden voor Crombez om een aantal teksten van bekende en minder bekende denkers uit die periode bijeen te brengen. Het levert een losse verzameling op, geschreven tussen 1859 en 2017 door 25 denkers die allemaal hun eigen interpretatie geven aan het onderwerp. Zo schreef Nietzsche al uitgebreid over de dionysische roes, was Freud om therapeutische redenen met cocaïne in de weer en experimenteerde Charles Baudelaire in de beruchte Club des Hashischins al met hasj. Dat zijn verhalen die wel bekend zijn, maar wie wist bijvoorbeeld dat de Duitse filosoof en psychiater Karl Jaspers schreef over politiek fanatisme tijdens het interbellum als een vorm van ‘intoxicatie’ en dat de dichter Stéphane Mallarmé diep onder de indruk was van de moderne dans van de Amerikaans-Franse Loie Fuller, die met haar Serpentine Dans hypnotiserende vormen wist te creëren?

Zelfexperiment

Zo biedt de De dronken Filosoof een aardig overzicht over de ervaring die bedwelming de burger kan bieden, ook al wordt het thema ‘roes’ wel erg breed uitgemeten en voelt de keuze van sommige teksten wat willekeurig. Dat wordt echter goedgemaakt door de heldere manier waarop Crombez iedere denker in deze bundel introduceert. Wie bijvoorbeeld in vogelvlucht iets meer wil weten over het leven van George Bataille, André Breton, Aldous Huxley of Theodor Adorno, kan er gerust dit boek op naslaan. Wel valt op dat zich onder deze ‘moderne denkers’ slechts één vrouw bevindt: de Belgische filosoof Vinciane Despret. Haar onderzoek naar het drinkgedrag van apen, om zo meer inzichten te verkrijgen over onze eigen omgang met alcohol en sociale gewoontes, bevindt zich op het snijvlak van wetenschapsfilosofie en ethologie en lijkt nogal los te staan van de andere teksten uit de bundel. Bovendien, als Crombez ook Roland Barthes over de mythische status van wijn in Frankrijk aan het woord laat, waarom dan niet ook ruimte geven aan Marguerite Duras of Olivia Laing en hun bespiegelingen over alcohol?

Daar staat tegenover dat Crombez ook met verrassende namen komt, waaronder de Britse arts Henry Havelock Ellis (1859-1939), onderzoeker in de transgenderpsychologie en co-auteur van het eerste medische handboek in het Engels over homoseksualiteit. Deze vooruitstrevende denker, die beweerde dat je de poëzie van William Wordsworth pas volledig kunt begrijpen onder invloed, voerde in 1896 een zelfexperiment uit met mescaline. Zijn levendige beschrijvingen van visuele hallucinaties – opensplijtende schedels waar kleurrijke stralen doorheen stoten, bloemen met de textuur van porselein, kanariegele vissen die zweven in een kooi van goud draad – zijn een soort visuele orgies waar de in drank en drugs gedrenkte gonzojournalistiek van Hunter S. Thompson bijna bleekjes bij afsteekt.

Kortom, voor wie dit jaar meer wil dan een kopje thee met een kerstkransje bij de kerstboom valt er dus nog een hele wereld te verkennen.