Hoe kónden zijn ouders hem aan de pedofiele huisvriend toevertrouwen?

Heleen Debruyne In een memoir die leest als een podcast, ongedwongen en intiem, pluist Heleen Debruyne de geschiedenis uit van het misbruik van haar vader als kind. Hoe kon dat voortduren?

Hoe konden ze het jarenlang laten gebeuren? Terwijl in het Vlaamse stadje gefluisterd werd dat verschillende moeders hun kinderen niet durfden achter te laten onder de hoede van de ‘interessante excentriekeling’ Albert, was de vader van Heleen Debruyne (1988) kind aan huis bij ‘Bertie’, een rijke dandy, man van de wereld. Mee op reisjes naar Oostende, slapen in hetzelfde bed. En: hij leerde de jongen de wereld kennen, kunst, schoonheid. ‘Wat zijn vader hem heeft geleerd, vroeg ik eens. Patience leggen, antwoordde hij. Zijn moeder? Daar moest hij even over nadenken. Ze keken vaak samen naar het kunstschaatsen op televisie’.

Maar de huisvriend van de familie was een pedofiel en Heleens vader weet dan misschien niet meer precies wat er met hem gedaan is, effect heeft het wel gehad – al is het maar het ‘altijd op de achtergrond aanwezige gevoel dat er iets versluierd is, iets onuitgesprokens en dreigends’ bij de auteur zelf. Debruyne, eerder romanschrijver en radio- en podcastmaker, schreef een persoonlijke memoir waarin ze de geschiedenis van haar vader uitpluist, aangejaagd door de dood van haar grootmoeder en de komst van haar eigen kind. Een moment om de balans op te maken, en een ontstellende vraag: wat voor ouder ben je als je het misbruik van je kind oogluikend toestaat?

Opportunisme
De huisvriend leest als een podcast: nabij en persoonlijk dankzij de directe en ongedwongen toon, Debruyne tekent scènes die je voor je ziet, het verteltempo is binge-waardig, de research is doortastend en meestal niet overdadig, en de manier waarop het kleine verhaal van de familie ook het verhaal van hun tijd vertelt, geeft urgentie. De tijdgeest is dan ook een deel van het antwoord dat Debruyne zoekt, te beginnen met het feit dat er destijds maatschappelijke stemmen opkwamen om seks met minderjarigen enigszins te decriminaliseren.

Maar een grotere oorzaak voor het oogluiken was individueel opportunisme van de familie: Bertie was een bon-vivant en vrijgevig, de familie deelde graag in zijn luxeleven. En grootvader en grootmoeder waren vooral met zichzelf bezig, de aandacht voor hun ‘teergevoelige’ zoon schoot erbij in. Ook daar speelt de context een rol in: beide volwassenen namen de nieuwe vrijheden van de jaren zestig waar én waren nog vergroeid met het heersende burgerlijke (en patriarchale) systeem. Dat wrong soms, bijvoorbeeld als buitenshuis meer opwinding te vinden was dan binnen het huwelijk.

Alledaagse notities
Ontluisterend en pijnlijk is hoe zelden de dagboekteksten van Heleens grootvader over zijn zoon gaan – al dist Debruyne erg veel fragmenten op om dat punt te maken, waardoor je je als lezer wat al te vaak door grootvaders heemkundige ambities en alledaagse notities heen worstelt. Daarin toont zich de beperking die De huisvriend als non-fictie heeft: het materiaal is leidend. Of het gebrek daaraan: voor het boek was het bijvoorbeeld ook geweldig geweest als huisvriend Bertie minder indirect beschreven was.

In het slotdeel weet Debruyne de lijnen overtuigend aan elkaar te knopen, als ze ook haar eigen rol krachtig beschouwt. Na alle nuancering en empathie, na telkens het begripvolle argument dat het nu eenmaal een andere tijd was en dat er voor alles wel een verzachtende omstandigheid aan te voeren was, wil Debruyne ook eens een ferm oordeel vellen. Ze zou wel afstand willen nemen van die bedenkelijk handelende familie ‘en hun verziekte verstrengeldheid’. ‘Tegelijk: zonder zijn relatie met de huisvriend was mijn vader mijn vader niet geweest, zat ik hier niet, zwanger van dit kind, woest op deze doden.’ Maar het vertellen kan ze niet laten. En van vertellen komt nuanceren.

28-01-2022 Thomas de Veen