Is mijn baby een alien, en andere vragen over moederschap

In 2001 viel iedereen over Rachel Cusks boek over moederschap. Ze was haar tijd vooruit met dat anti-roze-wolk-boek, maar ruim twintig jaar later is het door de tijd ingehaald.

Moeders die met volle boodschappentassen en een jengelend kind op de arm hun autosleutels laten vallen, kennen we wel uit Hollywood-films en sitcoms. Onvermoeibare moeders die met zelfspot een pluk haar uit hun gezicht blazen, waarbij de indruk gewekt wordt dat ze verhit en bekaf zijn, maar waardoor je als kijker ook ziet dat ze beeldschoon zijn. De kinderen of baby’s in de film mokken of huilen verwend, maar in de verkrampte gezichten zie je dat ze zullen uitgroeien tot knappe en succesvolle mensen. Het zijn films om te lachen, omdat ze enerzijds herkenbaar zijn (alle moeders hebben wel eens op een onhandig moment met een krijsend kind gezeten), anderzijds vormen al die mooie mensen ook een ideaalbeeld.

Hoe belangrijk humor en herkenning zijn als je het over kinderen hebt, ervoer de Canadees-Britse auteur Rachel Cusk toen ze in 2001 met een boek kwam over het eerste levensjaar van haar dochter. A Life’s Work heette het, en verscheen in 2004 al eens in een Nederlandse vertaling, onder de titel In het land van moeders. Ze vertelt erin over het idee dat ze al haar vrijheid verliest als de baby er eenmaal is, hoe ze een jaar lang geen volle nacht slaapt, hoe haar dochtertje haar enerzijds in een wurggreep houdt, maar hoe ze anderzijds ook nauwelijks zonder haar dochter kan en hoe de omgeving met je omgaat als je eenmaal moeder bent. Het boek leest bij vlagen als een remedie tegen het verlangen kinderen te krijgen. En er zit weinig humor in – die juist zo kenmerkend is voor haar latere romans.

De reacties, zowel van lezers als recensenten, waren indertijd ronduit negatief. Zoveel zwarte gedachten over je baby, dat was niet gepast. Babypoep is smerig, maar je hoeft niet meteen de vuile was buiten te hangen was de achterliggende gedachte, en gaf dat kind vooral een moeder die wel overliep van liefde. ‘De vrouwelijke cultuur staat positief tegenover moed, de moed van de humor, maar negatief tegenover eerlijkheid’, vatte Cusk in 2012 de reacties samen in haar Anna Bijns-lezing. Wanneer je als moeder je eigen leven nietsontziend boekstaaft, pakt dat niet goed uit. Dat kwam volgens Cusk omdat ze niet werd beoordeeld op de kwaliteit van het werk, maar omdat ze werd weggezet als slechte moeder.

Een levenswerk kan je zien als een boek dat haar tijd vooruit is. Wie dit boek nu leest, zal weinig verrast zijn over de eerlijkheid, maar dat was ruim twintig jaar geleden niet bon ton. De vraag is echter of een boek dat zijn tijd vooruit is ook een goed boek blijft. Het antwoord is: nee. Dat heeft niets te maken met de nietsontziende eerlijkheid waar lezers indertijd over vielen, maar juist over wat nu clichés zijn. De onzekerheid als de baby er eenmaal is, de wanhoop als je kind maar blijft huilen (en of je wel wanhopig mag zijn of dat dat getuigt van te weinig liefde), de druk die andere ouders op je leggen, er zijn meters over geschreven en niet eens allemaal met zelfspot.

Wanneer de dochter voor het eerst echt de wereld in lijkt te kijken, schrijft Cusk bijvoorbeeld: ‘Ik beken mezelf beschaamd dat ik het iets griezeligs vind hebben, alsof de baby op hoge snelheid informatie van mij absorbeert terwijl ik slaap; alsof ze is gestuurd, niet echt om me te vervangen, maar om me te gebruiken als een soort basis of hoofdkwartier waar ze instructies krijgt en wacht tot ze klaar is om te vertrekken als geheime missie.’ Dit is een van de extremere zinnen over haar gevoelens – en niet iedereen zal een baby als alien hebben bekeken – maar in feite is dit een omslachtige bewoording van de onzekerheid bij elke mijlpaal.

Het doorprikken van de roze wolk met dergelijke observaties mag inmiddels achterhaald zijn, hinderlijker is het neersabelen van andere moeders die wel de roze wolk propageren (of het belachelijk maken van de vele babyboeken die er zijn). Ja, veel adviezen zijn stom en blije, niet twijfelende moeders zijn irritant, maar een auteur die zich daar ver boven verheven voelt en dat zonder humor opschrijft, is minstens even irritant. Indertijd getuigde het boek van lef, maar wat Een levenswerk nu laat zien is niet alleen dat moeders reëler durven te praten over hun kind, maar ook dat een boek dat z’n tijd vooruit was, de tand des tijds niet altijd doorstaat.

06-01-2023 Toef Jaeger