Na die talkshow wordt hij ontslagen

Ernest van der Kwast De roman Ilyas begint satirisch over een man die ‘hors concours meedoet’ aan het gezinsleven. Wanneer hij ontslagen wordt, ontdekt hij dat hij ook iets goeds kan doen voor de maatschappij.

De roman opent met een scène waarin een gezinsauto stopt bij een tankstation en zonder moeder Kee in de bijrijdersstoel weer wegrijdt. De vergissing wordt kilometers later pas ontdekt.

Het is die apathie die Kee bij de huwelijkstherapeut illustreert ‘met huiselijke situaties waarin vader Peter weinig anders deed dan ademen. De voorbeelden waren legio, en uit al die situaties rees het beeld van een man die hors concours meedeed aan het gezinsleven.’ Geestige typering, maar de anekdotes die dat leven moeten neerzetten, vragen meer inschikkelijkheid van de lezer: geinig bedacht, ongeloofwaardig uitgewerkt. Dat Peter zó aanvaardt dat een Tarzan-vibrator ‘speelgoed van de jongens’ is, is zo onaannemelijk dat de satire vooral flauw is. Ilyas, de derde roman van Ernest van der Kwast (1981), komt zo wat dubbelhartig uit de startblokken, het midden houdend tussen satirisch realisme en veeleisende slapstick.

Er ontspint zich ook een verhaallijn die je voor Peter inneemt. Het museum waar hij conservator is, presenteert de ontdekking van een Rembrandt, maar Peter heeft twijfels, als enige. Hij uit die in een talkshow – zonder door te hebben dat hij in feite zijn overbodigheid aan het overschreeuwen is. De volgende dag wordt hij ontslagen.

Witte-redder-complex
Wat hij dan doet, vormt het sympathiekste deel in de roman. Als Peter van zijn schoonmaakhulp hoort over haar financiële zorgen, besluit hij haar te helpen. Post openmaken, afbetalingsregelingen versieren, helpen met sollicitaties naar officieel werk. Het werkt: ‘Even was alles goed, was er alleen dit tedere tafereel verwarmd door licht dat op hun gezicht viel. Geen schulden, geen huwelijkscrisis’, staat er dan, met een gelukzaligheid die, denk je als lezer, weleens bedrieglijk kon wezen.

Maar die kans op spanning laat Van der Kwast grotendeels liggen. Ilyas is geen roman over de verraderlijke kantjes van altruïsme, klassenverschil en white-saviour-complexen, maar over een ondubbelzinnige omwenteling. Na nog wat columnistische satire over een grootstedelijk yogaklasje (de grappen gaan wat belegen aandoen), gaat Van der Kwast zijn verhaal plotseling bloedserieus nemen – heel frappant. Bij het aantreden van de volgende over wie Peter zich ontfermt, Ilyas (roerige jeugd, werkloos, schulden), voelt het alsof je gezapt bent van een sitcom naar een documentaire over sociale problematiek.

Deugdzaamheid
Of een sociaal-democratische campagnespot. De bewogenheid van de auteur lijkt rechtstreeks overgeslagen op zijn personages. ‘Ik denk dat onze grootste zwakte is dat we onrecht accepteren’, preekt Peter, ‘door er niet tegen in actie te komen’. Zonder hobbels verloopt zijn actie niet, maar toch: de Werdegang in de roman is vooral Peters erkenning van de sociaal-democraat in zichzelf. Ilyas versmalt zich zo tot een deugdzaamheidspamflet in fictievorm.

Ongemakkelijk is vooral de simpelheid van dat narratief – terwijl helpen, als onderwerp, diepgravender literaire uitwerking had verdiend. Hoe laten Peter en Kee zich helpen, om hun huwelijk te redden? Hoe kunnen Peter en Ilyas zich op een gezonde manier tot elkaar verhouden? Voor die echte vragen gesteld zijn, is de roman al afgelopen en is Ilyas blijven hangen in de holle beloften van een campagnepoliticus.

2020-11-19 Thomas de Veen