Deze schrijfster was voorloper in een tijd dat vrouwen niet grappig konden zijn

Mary Dorna Het schrijversleven van Mary Jeanette Stoppelman was kort maar invloedrijk. Ze blijft maar vergeten worden, en weer herontdekt.

Het was in die dagen dat columns nog ‘cursiefjes’ heetten, dat Mary Dorna (1891-1971) geregeld publiceerde in maar liefst zes kranten. Mary Stoppelman, zoals ze in het echt heette, had vier verschillende pseudoniemen tot in 1933 haar eerste bundel verscheen, waarna ze voorgoed koos voor de naam Dorna. Haar beste verhaaltjes gaan over haar jeugd. Ze kon niet goed aarden in het benepen bourgeois milieu van haar ouders. Van jongs af aan wilde ze liever met de muziek mee dan aanzitten aan keurig gedekte tafels: ‘Soms ging ik opzettelijk woest met de sauskom zwaaien.’ Als een bezoeker eens suggereert dat ze zeker afstamt van zigeuners, dit kind met haar wilde haren, haar streken, haar grote mond en haar intense lach- en huilbuien, is ze diep gevleid. En toch verlangt zelfs zo’n kind naar goedkeuring, hoe rebels haar aanleg ook is. Dorna weet die tweeledigheid – dolgraag willen verdwijnen, en toch ook gezien, erkend willen worden – fantastisch in woorden te vangen. Het komt, ook nu nog, geweldig mooi tussen de branie doorsijpelen. En heel grappig is ze ook.

Het schrijversleven van Mary Dorna duurde al met al maar kort. In 1926 verscheen haar eerste stukje, in 1941 was het al gedaan. Ze is sindsdien een van die schrijvers die aldoor herontdekt blijven worden, nadat ze keer op keer bijna vergeten zijn. En toch is Dorna belangrijk voor de Nederlandse literatuur, als groot stilist vooral. Ze was een van de eerste auteurs van korte, ironisch getoonzette stukken over het persoonlijke leven, een journalistiek genre dat uitgroeide tot een traditie in onze letteren. Ze beïnvloedde bijvoorbeeld Annie M.G. Schmidt, maar heeft ook nu nog duidelijke navolgers, columnisten die je vooral leest om hun stijl, hun relativeringsvermogen en hun humor. Dorna was een voorloper, en dat in een tijd dat vrouwen zo grappig doorgaans niet konden zijn.

Het was in 1967 de eveneens aan haar verwante Simon Carmiggelt die de aanzet gaf tot een heruitgave van Dorna’s werk. Onlangs verscheen een heruitgave van die heruitgave, in de ‘Salamander Klassiekers’-reeks, getiteld Laten we vader eruit gooien. Het is helaas wel uiterst slordig gedaan: het boekje staat vol fouten. Waar ‘kermisje’ moet staan staat ‘kennisje’, midden op een pagina (86) staat tussen de woorden ineens alvast het volgende paginanummer (87), en ga zo maar door. Het boek had ook best een verklarend notenapparaat kunnen gebruiken, of een inleiding die wat context bood. De wereld die Dorna optekende is compleet achterhaald, vol zaken als ‘commensaals’ en ‘chichoreikoffie’.

En toch, zelfs als je al die dingen niet thuis kunt brengen en bar weinig herkent, sprankelt haar werk nog steeds. Hoe ouderwets ook, veel is herkenbaar en het blijft alsnog goed te volgen. Sommige dingen zijn van alle tijden, zoals de associaties van een kind, dat bijvoorbeeld denkt dat de man van een handel in vloerbedekkingen, staand in een rol linoleum slaapt na winkelsluitingstijd. Of haar idee dat een prostituee een gelukzalig leven leidt tussen de rode lampjes, bulkt van het geld, de vrijheid viert. Ten slotte is daar het gevoel van beklemming, de neiging het uit te schreeuwen, dat menigeen, en al helemaal tijdens een lockdown, maar al te bekend zal voorkomen.

14-02-2022 Judith Eiselin