Herinneren is een alledaagse manier om dat wat afwezig is, aanwezig te stellen. In de herinnering kan dat wat er niet meer is, zelfs meer aanwezig schijnen dan je directe omgeving. Als de vader van Lina Issa in Waar we niet zijn met zijn dochter door Beiroet wandelt, ziet hij de stad zoals die er decennia geleden bij lag. Hij beschrijft die onzichtbare stad zo levendig, dat de herinnering bijna die van Issa zelf wordt. In haar debuut speelt Issa op verschillende manieren met de gelijktijdigheid van die aan- en afwezigheid.

Lina Issa komt aan het begin van deze eeuw vanuit Libanon naar Nederland om te studeren aan een kunstopleiding. Als ze, eenmaal in Nederland, haar visum wil verlengen wordt haar verzoek afgewezen. In afwachting van de bezwaarprocedure mag ze het land niet verlaten, terwijl ze in die beangstigende tussentijd niets liever wil dan terug bij haar ouders in Libanon zijn.

‘Ik dacht: Stel dat iemand mijn plaats zou innemen? Stel dat iemand in mijn plaats naar Libanon zou reizen?’ Issa plaatst een oproep voor een vervanger, houdt audities en kiest uiteindelijk de Spaanse danseres Aitana die voor haar naar Libanon zal gaan. Zo begint een reis door de herinnering en door de recente Libanese geschiedenis, en een reis van iemand anders door het leven van de auteur. Een stand-in die in haar plaats de geuren opsnuift, het eten proeft, de armen van familie om zich heen voelt, herinneringen herbeleeft, die Issa’s afwezigheid vult met aanwezigheid.

Doorleefd gemis

Het kunstproject dat ontstaat heeft wel iets weg van het werk van Sophie Calle. Aitana krijgt een meticuleus samengesteld programma, waar ook de andere deelnemers – vader, moeder, vrienden, tantes, neven en nichtjes – zich aan zullen moeten onderwerpen. Er zijn uitgebreide instructies voor wat er geroken, gegeten, gedaan en gezegd moet worden. Aitana krijgt ook een eigen notitieboek mee om verslag te doen van haar ‘10 dagen in het leven van een ander’, zoals de ondertitel van deze memoire luidt.

Zo plotgedreven als dit misschien klinkt is Waar we niet zijn echter niet, daarvoor gaat Issa te essayistisch te werk. De etappes in de reis van Aitana geven aanleiding tot passages over tijd en herinnering, geuren en kaarten. We lezen mee in de notitieboeken, waarvan een deel in facsimile is afgedrukt. Aitana schrijft met potlood in zwierig Spaans, wat de lezer evenveel moeite oplevert om haar gedachten te ontcijferen als Issa zelf. Issa moet al snel accepteren dat ze iets in gang heeft gezet waar ze geen volledige controle over heeft. Zoals we ook herinneringen wel actief kunnen oproepen en herbeleven, maar er geen controle over hebben.

Issa’s openhartigheid over haar lichamelijk doorleefde gemis en de poging daar met artistieke middelen controle over te krijgen, neemt je voor haar project in. Haar methode van zelfonderzoek is niet naar binnen gericht, maar zoekt de verbondenheid met anderen. Zo leer je via dat zelfonderzoek ook de cultuur en geschiedenis van Libanon beter kennen.

‘Zie je jezelf als Libanese kunstenares?’ werd Issa tijdens haar opleiding gevraagd, zonder dat zij begreep wat dat zou betekenen. In elk geval heeft ze met Waar we niet zijn een opmerkelijk debuut gemaakt als Nederlands schrijver.