De strijd om de Hartenkoningin

Dit is het artistieke vertrekpunt van schrijfster Tonke Dragt

Tonke Dragt Jaren voor haar debuut al schreef Dragt een speels, vakkundig verhaal. Doordrongen van de inwisselbaarheid van fantasie en werkelijkheid blies zij de figuren op speelkaarten leven in.

De strijd om de Hartenkoningin klinkt als een hoofdstuk uit Alice in Wonderland, maar niets is minder waar: het is de titel van een bescheiden sprookje, geschreven en getekend door, Tonke Dragt, waarvan de ontstaansgeschiedenis teruggaat tot de zomer van 1955. Dragt had net haar opleiding voltooid tot tekenlerares en verbleef voor een vakantie in Zwitserland. Overdag werden er bergwandelingen gemaakt, ’s avonds gekaart en rode wijn gedronken. Althans, door haar zussen. Dragt vermaakte zich vooral met tekenen, lezen we in het voorwoord. Als vanzelfsprekend werd ze daarbij beïnvloed door de kaartspelers. Toen al doordrongen van de inwisselbaarheid van fantasie en werkelijkheid, blies ze de figuren op de speelkaarten ongemerkt leven in, en creëerde haar eigen hartenkoningin. Geen opvliegende ‘off with their heads’-monarch in de traditie van Carroll, maar een lieftallige dame – ‘jong en schoon en vol vrolijkheid’ – die de inzet vormt van een klassiek, door afgunst en liefde gedreven machtsspel waarbij list, moord en bedrog niet worden geschuwd.

Dat dit verhaal niet eerder werd gepubliceerd, kwam eerder door het hoge prijskaartje dat destijds aan een boek in kleurendruk hing dan door gebrek aan kwaliteit. Niet dat je De strijd om de Hartenkoningin kunt vergelijken met het niveau van Dragts feitelijke debuut De verhalen van de tweelingbroers (1961) of De brief voor de koning (1962), maar boeiend is het zeker. De novelle is al helemaal een karakteristieke Dragt, met belangrijke rollen voor edellieden, hoofse liefde, loyaliteit, persoonsverwisselingen (met de joker als hoogste troef) en speelse verwijzingen naar vermeende, later opgedoken bronteksten (de versfragmenten op kaarten van een ingestort kaartenhuis). Daarnaast zit het kleine fantasieavontuur ook gewoon vakkundig in elkaar.

Sterk is bijvoorbeeld de overtuigende, Hans Christian Andersen-achtige manier waarop Dragt de figuren op de kaarten omtovert tot adellijke lieden zonder hun eigenlijke hoedanigheid te negeren. Zo maakt ze spitsvondig en effectief gebruik van de betekenis van hun rangen en standen: de Hartenkoningin staat voor liefde en onschuld, de Schoppenboer voor macht en gevaar. Dit weerspiegelt zich ook in de levendige illustraties met veel rood. De geniepige expressie op het gezicht van de Schoppenboer, terwijl de arme Klaverboer zijn liefde betuigt aan de bevallige Hartenkoningin, maakt hem menselijk. De wapenrokken van speelkaarten die de heren dragen en de kaartenpaleizen waarin ze wonen doen je daarentegen beseffen dat ze geenszins echte mensen zijn.

Zulke vermakelijke dubbelzinnigheden zitten ook in de tekst, die overigens een tikkeltje archaïsch en minder sterk en tijdloos is dan het beeld. Het vermeende hart van de Klaverboer dat de Schoppenboer met peper en zout wil opdienen aan de jonge Hartenkoning om de moord op diens vader te wreken, wordt uit een oude Klaveraas ‘geknipt’. Leuk zijn ook de verwijzingen naar specifieke speltermen. De Klaverboer betreedt een grote zaal en merkt op: ‘aha [...], a full house’.

Vanuit het motto dat het leven is als een spel en het spel is als het leven, kun je De strijd om de Hartenkoningin letterlijk en figuurlijk als Dragts artistieke vertrekpunt zien. Daarna is ze volgens eigen zeggen nooit meer opgehouden met spelen: een ‘spelen met woorden en thema’s en motieven’, zo zijn al haar verhalen ontstaan.

16-07-2021 Mirjam Noorduijn