Een weergaloze vertelling over een alles verwoestende oorlog

Jeugdboek Het nieuwe boek van Benny Lindelauf is een weergaloze raamvertelling over vertellen als overlevingsstrategie. Geen beter medicijn tegen de gruwelen van de wereld dan de gruwelen van de verbeelding.

Zes broers worden opgeroepen door het ministerie van Oorlog om dienst te nemen in het leger. Eerst is het de beurt aan Oudstebroer. Als die sneuvelt, volgt Tweede Oudstebroer. Daarna moet Derde Oudstebroer zijn soldatenplicht vervullen, en zo verder, totdat uiteindelijk Jongstebroer zich bij wachtpost 7787 moet melden. Om de grens waarachter de oorlog woedt te kunnen passeren moeten de broers de wacht een gift geven. Omdat ze niets bezitten, vraagt hij ze te betalen met een verhaal. En dat doen ze, op één voorwaarde. De wacht gaat akkoord. Maar wat de voorwaarde behelst, geeft hij niet prijs, al laat het levensreddende doel ervan zich raden: ‘Oorlogen veranderen namelijk/ ALTIJD weer in VREDES!!!/ En vaak VEEL SNELLER dan gedacht’, stond er in de brief van het oorlogsministerie aan Oudstebroer.

Vertellen als overlevingsstrategie, dat is onmiskenbaar het vertrekpunt van Benny Lindelauf in zijn langverwachte nieuwe boek Hele verhalen voor een halve soldaat, een weergaloze raamvertelling in de traditie van Duizend-en-één-nacht en Paul Biegels Het sleutelkruid. Maar terwijl in deze boeken de strategie levensreddend werkt – Sheherazade redt zichzelf dankzij haar vertelkunst uit de wrede handen van haar wellustige sultan en koning Mansoleins oude hart bezwijkt niet, omdat hem dagelijks een avonturenverhaal wordt verteld – is dit in Lindelaufs (kader)vertelling nog maar de vraag. Als Jongstebroer het front nadert en de wacht het verhalenstokje uiteindelijk overneemt, maakt Lindelauf pijnlijk duidelijk dat hoop (doet leven) weliswaar met verbeeldingskracht begint, maar dat dit geen goede afloop garandeert. ‘De wacht wist niet eens of de broers allemaal dom waren, of alleen maar hopeloos hoopvol’, schrijft hij veelzeggend.

Huilen als een wolf
Het voetstappenspoor op de zanderige openingsillustratie van Ludwig Volbeda aan de binnenkant van de cover en het zestal voetstappensporen op de slotspread, alsook de daaraan voorafgaande treffende, desolate woestijnprent in sepiatinten met daarop een open slagboom, doen weinig goeds vermoeden. Wie bekend is met Hoe Tortot zijn vissenhart verloor (2016), de meesterlijke voorganger, zal dit vermoeden trouwens bevestigen: Jongstebroer blijkt ‘Halve George’, de jonge deserteur die de koudhartige veldkok Tortot in zijn keuken aantreft en die in het oorlogsgeweld behalve zijn broers ook zijn benen is kwijtgeraakt. ‘Hopeloos hoopvol’ of ‘dom’, verhalen kunnen niet voorkomen dat er altijd ergens een slagboom open staat.

Maar deze droefgeestige boodschap betekent niet dat de vijf verhalen van de broers en het afsluitende (levens)verhaal van de wacht, waarin Lindelauf heel knap alle terzijdes uit het kaderverhaal samenbrengt (zo ontdek je waarom de wacht zijn rechtervoet mist, en waarom hij kan huilen als een wolf), niet troostrijk zijn. Hun on-Nederlandse sprookjesachtige karakter en spannende, onvoorspelbare verloop creëren optimaal vermaak.

‘Geen beter medicijn tegen de gruwelen van deze wereld […] dan de gruwelen uit het rijk der verbeelding’, schrijft Lindelauf raak in het verhaal over Zetta, het marionettenmeisje dat de zilverhonger van haar bazin moet stillen. Bovendien betovert Lindelauf je met zijn evocatieve zinnen – bijgestaan door Volbeda’s fraaie, suggestieve (landschaps)prenten – en originele, regelmatig aan de oorlog ontleende metaforen. Zo ‘raast de storm over het ijs als een oorlogspatrouille’ en blijkt de winter ‘een wraakzuchtige veldheer’. Maar hoopvolle troost weerspiegelt zich vooral in wat Vijfde Oudstebroer aan Jongstebroer schrijft: ‘Een mens kan zich gevangen voelen in zijn lot. Soms is een verhaal genoeg om iemand te doen beseffen dat hij vrij is. Niet in wat hem overkomt, maar in wat hij doet met dat wat hem overkomt.’ Dat inzicht, dat verbeelding kan bevrijden, waar je je ook bevindt, is de vervoerende kracht van Hele verhalen voor een halve soldaat.

2020-11-13 Mirjam Noorduijn