Matrix

Fantastische fictie over een grote, lelijke non

Historische roman De Amerikaanse schrijfster Lauren Groff gaat in haar historische roman aan de haal met de twaalfde-eeuwse Marie de France.

Er is weinig bekend over Marie de France, die in de twaalfde eeuw literaire geschiedenis schreef met haar fabels en Bretonse Lais vol detail, kleur en een enkele eigengereide dame. Een vrouw (al staat zelfs dat niet vast) van adel, mogelijk op een of andere manier gelieerd aan koning Hendrik II van Engeland. Ze was Frans maar leefde in Engeland. Vermoedelijk, vermoedelijk.

De Amerikaanse Lauren Groff (1978), die zich in haar vorige verhalenbundel waagde aan het hedendaagse Florida, gaat in Matrix volledig aan de haal met Marie. Alle leegtes die in haar biografie bestaan heeft ze ingevuld, en wel op meesterlijke wijze. Matrix is geen ware beschrijving van een waar leven: het is fantastische fictie over een grote, lelijke non die een even heilig als blasfemisch imperium sticht in het twaalfde-eeuwse Engeland.

Marie is veertien, doet zich al twee jaar voor als haar moeder die is overleden, als ze naar het hof van Eleonora van Aquitanië wordt gehaald; ze is immers een bastaardkind van de koning, dat moet niet zomaar loslopen. Maar Marie is ongeschikt voor het hofleven; ze ‘ontzette [iedereen] met haar gulzigheid, haar grofheid, haar lompe potige lijf’. Dus wordt ze naar Engeland gestuurd om priorin te worden van een abdij. Het is 1158. Marie is zeventien. ‘Ze is groot, een reuzin van een maagd, haar ellebogen en knieën steken onbevallig uit.’ De nonnen zijn op sterven na dood. Er heersen ziektes, honger, armoede. In de meer dan vijftig jaar dat Marie er verblijft zorgt ze ervoor – als priorin, als abdis, later zelfs even als een vrouw die priesterlijke taken vervult – dat het klooster, met zo’n honderd nonnen en oblaten, een florerend bedrijf is. Een veilige haven ook; door de spectaculaire aanleg van een labyrint kunnen kwaadwillenden de poorten niet eens bereiken. Neemt overigens niet weg dat het allemaal een twaalfde-eeuws viezige aangelegenheid blijft, met puisten die leeglopen, scrofulose, teken die bij vuur van een hondenvacht kletteren.

Bizarre tekeningen
Matrix is, alleen al door de onderdompeling in het twaalfde-eeuwse kloosterleven, een boek dat je moeilijk even weglegt. Groff introduceert een aantal vaste personages, van wie je jaar na jaar op de hoogte blijft. De gekke Gytha, die niet kan schrijven maar manuscripten voorziet van bizarre tekeningen. Asta, die allerlei machines ontwerpt. Nest, de infirmatrix (arts) die enkele nonnen onder het mom van ‘geneeskundige noodzaak’ zo nu en dan bevredigt. Pardon? Ja, een van de motieven in Matrix is de liefde, of de lust. Maar Groff speelt nu eens niet in op het verboden-vrouwenliefdecliché. ‘Nergens in de boeken’, concludeert Marie na enig onderzoek, ‘staat iets over vrouwelijke sodomie.’ En dat ze haar hele leven blijft smachten naar de onbereikbare koningin Eleonora is niet zozeer te wijten aan haar geaardheid, maar aan haar idee van hoofse liefde: daar hoort nu eenmaal blinde aanbidding bij. Het drijft haar tot schrijven: ‘iedere nieuwe persoon die Maries verzen leest zal vervuld raken met de schitterende genialiteit van de schrijfster’.

Een groter en prachtig verwerkt motief is dat van het geloof. Hoewel Marie dat op jonge leeftijd een wat onzinnig verschijnsel vindt, is het later ‘alsof het zich aan haar heeft gehecht. Misschien, denkt ze, is het zoiets als een schimmel.’ Nu eens geen sterke vrouw die het geloof moet afwerpen, maar juist een vrouw die het zich eigen maakt. Marie krijgt na de overgang soms visioenen, steeds grootser en maffer, tot God niets anders kan zijn dan een vrouw. Maar hoe maf is dat eigenlijk, in het leven van iemand die louter is omgeven door vrouwen, en het zich tot doel heeft gemaakt ‘haar’ vrouwen te beschermen? Dat ze daarbij hoogmoedig te werk gaat blijft natuurlijk niet onopgemerkt. Een opstand drukt ze op tactische wijze de kop in. Bloedig ook: ‘Marie moet het afgesneden hoofd uit handen van de novicen redden, die er om beurten Judith mee spelen.’

Heel soms kan Groff de verleiding niet weerstaan om een lijntje haar het heden te trekken. Zo ziet Marie de opwarming van de aarde al aankomen in haar visioenen. En waarom ook eigenlijk niet – als God eieren legt in je visioenen is alles mogelijk. Matrix is vooral een ongelooflijk verslag van een leven dat misschien wel even ongelooflijk is, maar door de grote vertelkunst eveneens onomstotelijk écht. Een verhaal over ‘de grote zegen van lelijkheid’, het naar de hand zetten van wet en werkelijkheid, een lichaam dat zelfs in ouderdom onverzettelijk lijkt. Over God en al haar vormen, en over de dood die ook in zijn vanzelfsprekendheid niet te bevatten is.

12-11-2021 Roos van Rijswijk