Met Nietzsche aan de keukentafel

Nee hè, toch niet weer een gids met praktische tips van een dode denker. Na al die boeken van de afgelopen jaren – De stoïcijnse gids voor geluk, Socrates op Sneakers, Wat zou Simone de Beauvoir doen? en Filosofie voor een weergaloos leven – waren we toch wel een beetje uitgefilopraktiseerd? Maar nee, de hype raast in volle vaart voort. Ook dit jaar heeft zich alweer een nieuwe zelfhulp-filosoof aangediend. Deze keer zitten we ‘met Nietzsche aan de keukentafel’ zoals de titel van het boek van Balthasar Thomass luidt. Deze Franse jazz-pianist en fotograaf, die vanaf zijn dertigste het roer omgooide om zich naast de kunsten ook op de filosofie te storten, bedacht in 2008 de boekenserie ‘Leven in de filosofie’. Het eerste deel Être heureux avec Spinoza verscheen in dat jaar en in 2010 kwam hij met een tweede deel, getiteld S’affirmer avec Nietzsche, dat nu in vertaling is verschenen.

De lange ondertitel van het boek – ‘Ontwikkel je denken, luister naar je instinct en omarm je tekortkomingen met de filosofie van Friedrich Nietzsche’ – en de tekst op de achterflap nodigen de lezer uit om met behulp van oefeningen zichzelf kritisch te bevragen. ‘Hoe blijf je jezelf in een groep? Hoe vind je je sterke kanten en valkuilen? En bovenal: hoe geef jij betekenis aan een in wezen doelloos bestaan?’

Belangrijke vragen wellicht, voor wie bij de psycholoog zit, maar Friedrich Nietzsche (1844-1900) – bekend als ‘de filosoof met de hamer’ omdat hij gevestigde ideeën onderuit haalde en dubbelzinnige teksten vol ironie schreef – zou zich waarschijnlijk omdraaien in zijn graf wetende dat zijn denken nu dient om de dolende mens van levenstips te voorzien.

Eeuwige wederkeer

Toch is het te eenvoudig om deze Nietzsche-gids – de Nederlandse versie wordt overigens, mede door de titel, meer gepresenteerd als zelfhulpboek dan het oorspronkelijke werk – af te doen als de zoveelste poging om met diepe gedachten snel te scoren. Want de auteur slaagt er wonderwel in om het ingewikkelde denken van Nietzsche op een zeer toegankelijke manier uit te leggen.

Aan de hand van vele werken van de Duitse filosoof – waaronder De vrolijke wetenschap, Nagelaten fragmenten, Voorbij goed en kwaad en Aldus sprak Zarathoestra – en gebruikmakend van citaten, legt hij een aantal belangrijke begrippen uit waaronder het nihilisme (‘het gevoel dat het bestaan geen zin heeft’), de wil tot macht, de Übermensch en de leer van ‘de eeuwige wederkeer van gelijke’. Vooral dat laatste, complexe begrip weet Thomass op een inzichtelijke manier uiteen te zetten. Zo schrijft hij dat de mens, die na de dood van God niet meer in het hiernamaals gelooft, veroordeeld lijkt tot een pessimistische levenshouding. Tegelijkertijd stelt hij dat Nietzsche’s idee van ‘de eeuwige wederkeer van het gelijke’ – waarmee de filosoof het idee van de eeuwigheid terug wil plaatsen in het leven – uiteindelijk niet hoeft te leiden tot nihilistisch doemdenken. Wie ieder ogenblik van het leven tot in het oneindige zou moeten herhalen (denk aan de film Groundhog Day waarin de chagrijnige weerman Phil Connors keer op keer dezelfde dag beleeft) zou inderdaad de mooie dingen maar ook telkens alles wat pijnlijk is moeten meemaken. Een angstaanjagend idee, stelt Thomass, maar tegelijkertijd berust de geneeskracht van deze leer juist op dat weerzinwekkende aspect. Want dit schrikbeeld dient juist als aansporing om na te denken hoe we het leven zo kunnen vormen dat we het juist wel oneindig zouden willen herhalen.

Het is maar een van de vele kwesties waarbij Thomass wat dieper ingaat op het paradoxale denken van Nietzsche. Maar de vraag blijft: waarom dit alles als zelfhulpgids presenteren? Deze prikkelende introductie had ook kunnen volstaan zonder een bijbehorend filosofisch actieplan. Hoofdstukjes als ‘Filo-actie’ en ‘Vitale vragen’, die de lezer trakteren op confronterende vragen (‘Als je leven zich eindeloos zou herhalen, wat zou je er dan aan veranderen?’) zijn overbodig. Door zijn heldere uitleg weet Thomass de geïnteresseerde lezer toch wel aan zich te binden. Wellicht dat zijn levensvragen nuttig zijn voor scholieren die het vak filosofie volgen en erover in de klas willen discussiëren. Maar daarbuiten wordt het toch echt eens tijd om te schrijven over dode denkers zonder ze meteen van levensrecepten te voorzien.