Ministerie van dromen

Deze kitscherige roman over onrecht schiet soms in de roos, en soms kilometers ernaast

Hengameh Yaghoobifarah Drank, drugs, discriminatie: een waslijst aan onrechten wordt afgewerkt in deze grimmige, grappige en ook wat slordige debuutroman.

De in Berlijn gevestigde Hengameh Yaghoobifarah (1991, Kiel) raakt nogal eens in opspraak door hun – Yaghoobifarah is non-binair en gebruikt de voornaamwoorden ‘hen’ en ‘hun’ – columns en artikelen voor Tageszeitung en het feministische magazine Missy. Links en radicaal: alle politieagenten zijn verantwoordelijk voor de racistische wandaden van het instituut en zouden gewoon moeten worden afgeschaft, witte Duitsers zijn ‘Kartoffeln’ (aardappels – in de roman overigens vertaald als straattaal: ‘tata’s’), extreemrechts is een reëel gevaar. In een interview met de Volkskrant sprak Yaghoobifarah hun verbazing uit: in hun debuutroman Ministerie van Dromen worden precies dezelfde kwesties aan de kaak gesteld, maar de reacties zijn milder: „Ik vind het verbluffend dat er blijkbaar een roman nodig is om mensen de ogen te openen.”

Dromen als bad trips
Ministerie van Dromen werkt inderdaad een waslijst aan onrechten af – ik schrijf dit een beetje spottend, merkte dat ik er al lezende moe van werd. Nas, een veertiger die op jonge leeftijd onder de vleugels van haar moeder Teheran ontvluchtte, leeft in Berlijn een door drank, drugs en posttraumatisch stresssyndroom overgoten leven, dat niet per se ergens naartoe lijkt te gaan. Tot haar iets jongere zus overlijdt bij een auto-ongeluk, en ze de voogdij over haar veertienjarige nicht Parvin krijgt. Dat zet heel wat in gang. Dromen als bad trips, waarin telefoons rinkelen, familie sterft – haar vader verloor ze aan de oorlog in Iran. Flashbacks als dromen, waarbij ze van de wereld raakt en door haar omgeving weer op aarde geroepen moet worden. Ook wordt er een soort detectiveverhaal in gang gezet, waarin Nas (die de clowneske politieagenten aan de deur niet gelooft) naar de werkelijke doodsoorzaak van haar zus zoekt (zelfmoord, vermoedt ze), en een verhaal waarin Nas uitvindt wat het betekent om voor een puber te zorgen (om wie ze veel geeft, maar nadat de bewuste puber door Nas’ toedoen praktisch gedrogeerd is, laat ze haar wel gewoon alleen, wat ik dan weer moeilijk te geloven vind). Natuurlijk komt ook de jeugd van Nas en haar zus naar boven, een waarin constante discriminatie en uitsluiting de boventoon voert. Daarnaast ook seksueel geweld, een moeder die geen moeder kan zijn. En, laten we niet vergeten dat Nas queer is, en dik, en andere mensen naar eigen zeggen afschrikt met haar ‘brown masculinity’. Maar hoe zouden we het ook kunnen vergeten: er is geen moment dat we er niet aan herinnerd worden. Zelfs als Nas uit frustratie terug gromt naar een hond wordt haar geaardheid erbij gesleept: ‘grommende lesbo’s hebben de hele wereld’.

Flauwvallende deerne
Maar goed. Ondergetekende tata kan moe worden van al die ellende; wat Yaghoobifarah hier wel doet, is laten zien hoe iemand die door de buitenwereld constant herinnerd wordt aan de identiteitscategorieën waar hij/zij/hen in past, nooit eens vakantie krijgt van zichzelf, van discriminatie, van micro- en macro-agressie. Iedereen kan een puinhoop van het leven maken, maar het is net iets moeilijker om weer uit die puinhoop tevoorschijn te komen als iedereen klaarstaat je er weer terug in te trappen. Of als je gewend bent dat dat zal gebeuren. En terwijl de auteur dit laat zien, schotelt hen de lezer een gore, bij vlagen grappige – een pissige passage over witte schoolpleinmoeders maakt bijna de hele roman de moeite waard – maar vooral grimmige detective-gone-wild voor, waarbij hen het grote gebaar niet schuwt en ook totaal de drang tot het afknopen van losse eindjes niet lijkt te voelen.

Geen idee of dat subversief bedoeld is, als in: een vertelling net zo queer maken als de verteller, of dat het gewoon een beetje slordig is. Helaas schuwt hen ook de gemeenplaats of kitsch niet. Soms werkt dat: de flauwvallende deerne is hier een dikke lesbo – ja, mogen die óók eens? Regelmatig, echter, zorgt het voor kromme teentjes: ‘Ik druk mijn vingers in de gaten waar mijn herinneringen als korstige wonden liggen.’ ‘Dat liefde geen pijn hoeft te doen, weet ik wel, maar ik ken geen liefde zonder pijn, want hoe moet je genegenheid tonen zonder blauwe plekken?’ Rauwe kitsch dus: weinig ruimte voor nuance, bijgevolg recht in de roos of, al dan niet expres, kilometers ernaast.

01-07-2022 Roos van Rijswijk