Onder de herfstster De Zwervertrilogie I

Een van de grepen waar de Noor Knut Hamsun (1859-1952), een van de meest invloedrijke schrijvers van de 19de en vorige eeuw, patent op had was het opnieuw laten beginnen van zijn personages, alsof ze niet twintig of vijftig jaar geleden geboren waren, maar gisteren. Zo draait het geweldige Mysteriën (1892) om een man die op zekere dag een dorpsgemeenschap betreedt, maar die door die gemeenschap met argusogen wordt bekeken omdat maar niet duidelijk wordt waar hij vandaan komt of wat het doel van zijn komst is. Er gewoon maar een beetje zijn is verdacht.

Ook in Onder de herfstster (1906), een werk uit het midden van Hamsuns uiterst lange schrijfcarrière, is er sprake van zo’n herstart. De verteller is een man van middelbare leeftijd die de stad achter zich heeft gelaten omdat hij weer op het platteland wil gaan wonen – het platteland waar hij zijn jeugd doorbracht. Wie de man is of wat zijn achtergrond is, erg veel laat Hamsun er niet over los, misschien wel omdat hij zijn (autobiografisch geïnspireerde?) held een beetje tegemoet wil komen in diens wens een man zonder verleden te zijn. Als de verteller een praatje aanknoopt met iemand die hij nog van vroeger kent, merkt deze op dat hij wel weet dat de verteller de afgelopen jaren ‘een hele piet is geworden’. En dat is het dan. Ook in de rest van de vertelling amper opmerkingen over het verleden.

Terug naar de eenvoud

Terug naar het platteland betekent ook terug naar de eenvoud. De verteller komt aan de kost als een soort manusje-van-alles, aankloppend bij boerderijen en dan, in ruil voor kost en inwoning, bijvoorbeeld een waterleiding aanleggend of een partij bomen omhakkend. Een groot deel van zijn reis brengt hij door met ene Falkenberg, een man met wie hij soms ruziet en dan weer op een roerende, bijna kinderlijke manier vrede sluit. ‘Op de terugweg begonnen we wijn te drinken en te bazelen; Falkenberg was nog steeds jaloers. Daarop koos ik de schelp uit die ik nodig had, brak hem los en gaf hem het kistje. Toen waren we weer vrienden.’

Eenvoud, dat is waar Hamsun in dit eerste deel van een trilogie naar op zoek is. Naar het leiden van het overzichtelijke leven van een landman, in plaats van onderworpen te zijn aan de grillen van een stedelijk leven, zoals gedocumenteerd in Honger, dat gezien kan worden als een voorloper van dit boek. Onder de herfstster, vloeiend vertaald door Marianne Molenaar, is een tastend boek. De heftigheid van Hamsuns vroege werk is verdwenen en van bijvoorbeeld de razende innerlijke monologen is geen sprake meer. Maar: een rare snijboon is de verteller nog steeds. ‘Neurasthenie…’, mompelt hij af en toe in zichzelf, alsof ook de relatieve rust van het landelijke leven zijn zenuwen zo nu en dan in lichterlaaie zet.

Het zijn dit soort eigenaardigheden die van Hamsun zo’n onweerstaanbare schrijver maken, ook in dit toch vaak wat voortkabbelende werk. De crux zit hem in zoiets als ‘belang’. Je hebt bij Hamsun standaard te maken met mensen die de hoofdzaken des levens maar bijzaken lijken te vinden en die dan weer enorm veel waarde hechten aan dingen die de rest geen biet interesseert. Zo wordt er voor de duur van een roman naarstig op de grond gezocht naar een of ander lullig decoratief stuk voor een pijp, maar is het prima als iemand er met een uitvinding (een soort automatische zaag) vandoor gaat en daar waarschijnlijk miljoenen aan gaat verdienen. Het is mogelijk, lijkt Hamsun te zeggen: vrij zijn.