Patrick Radden Keefe’s portretten van schurken zijn onderzoeksjournalistiek op zijn best

Non-fictie Journalist Patrick Radden Keefe liet zijn sensationele, waargebeurde verhalen over moordenaars, oplichters en vrijbuiters bundelen. Met ook een verhaal over Holleeder.

Voor de journalisten die nog longreads schrijven is het weekblad The New Yorker een van de laatste vrijplaatsen. En van alle auteurs van dit blad is Patrick Radden Keefe een van de meest prominente. Zijn werkgebied is dat van ‘waargebeurde verhalen over moordenaars, oplichters, dwarsliggers en vrijbuiters’, een ondertitel van dit boek die de lading inderdaad beter dekt dan het simpele ‘schurken’. Neem bijvoorbeeld zijn meest recente bijdrage aan het weekblad, van juni dit jaar, een sensationeel verhaal van maar liefst 13 pagina’s over Josh Schulte, een verongelijkte CIA-employé die vierendertig terabytes aan geheime data op straat gooide via WikiLeaks. Dat stuk staat niet in het onderhavige boek (het meest recente artikel dateert van 2019) maar is wel symptomatisch voor Keefe’s werkwijze. Hij publiceerde eerder Het pijnstillerimperium over de Sackler-familie, die een fortuin opbouwde met Valium maar in diskrediet raakte vanwege het verslavende OxyContin, dat een dodelijke epidemie in de VS creërde

In ons land zal zijn artikel over de familie Holleeder (in The New Yorker gepubliceerd in 2018) het meest de aandacht trekken. Keefe heeft zich toegang tot zuster Astrid weten te verschaffen en slaagt erin familiale details bloot te leggen. Heel veel nieuws bevat het stuk voor de Nederlander die Astrids boeken heeft gelezen misschien niet, maar we zien haar hier vooral als mens van vlees en bloed. Wat zou ze tegen haar broer zeggen, vraagt Keefe, als zij hem buiten de rechtbank kon spreken? ‘Dat ik ondanks alles nog altijd van hem houd. (…) En ja, dat ik hem mee naar huis zou kunnen nemen.’

Heel interessant, zeker in het licht van de laatste ontwikkelingen in de Amerikaanse politiek, is het portret van Mark Burnett, de maker van de ‘realityshow’ The Apprentice. In die hoedanigheid was hij een van de belangrijkste krachten achter de opkomst van Donald Trump – hoofdpersoon van dat programma. Politiek is gewoon entertainment maar dan met andere middelen, is zijn opvatting. Ook wordt hier Tony Schwartz opgevoerd, de ghostwriter die Trumps De kunst van het zakendoen schreef en hem nu beschrijft als ‘het monster dat ik mede heb gecreëerd.’

Kinderlijke mannen
In zijn stuk over Schulte probeert Keefe zelf een soort gemene deler te vinden voor het slag mensen waar hij onderzoek naar doet. Hij noemt ze ‘boy emperors’: mannen die veel macht en rijkdom hebben vergaard en toch nog steeds een kinderlijke indruk maken. De bekendste voorbeelden daarvan zijn de tech-miljardairs Elon Musk en Mark Zuckberg.

Hij neemt ze niet op in zijn galerie van ‘schurken’– wellicht omdat ze strikt gesproken niet onder deze Nederlandse noemer te vatten zijn. In de schurken-galerie is wel plaats voor wijnvervalser Hardy Rodenstock, die flessen slobberwijn voor tonnen wist te verkopen; een fascinerend verhaal over etiketten-manipulatie dat meerdere wijnsnobs aan het denken zou moeten zetten. Ook schrijft hij over tv-kok, ‘gastronomische rebel’ en krachtsportfanaat Anthony Bourdain, die in 2018 zelfmoord pleegde. Uitstekend gedocumenteerd is het verhaal over een Zwitserse bankdataroof en de schimmige praktijken van het bankwezen aldaar. Daarbij komt de naam van David Bowie opeens in een dubieuze rol tevoorschijn. Even inzichtelijk is het ‘Rijk van de Voorkennis’, waarin de belangenverstrengeling tussen medische wetenschap en bedrijfsleven wordt ontleed. Vooral zo schandalig omdat het hier ging om speculeren met voorkennis op een medicijn tegen Alzheimer waarvan de ingewijden wisten dat de resultaten dubieus waren.

Dat zijn werkwijze de vreemdste gevolgen kan hebben blijkt in 2014 als hij, na publicatie van een stuk over de Mexicaanse drugsbaron Joaquín Guzmán, beter bekend als El Chapo, wordt gebeld door diens advocaat met de vraag of hij de biografie van El Chapo wil schrijven. Keefe reageert met een beleefd nee. Hij is verbijsterd: Guzman ‘mocht dan aan het hoofd staan van een drugssyndicaat waar miljarden in omgingen, zelf was hij naar verluidt zo goed als analfabeet (…) niet het type dat zich zou abonneren op The New Yorker.’ De man is verantwoordelijk voor duizenden, misschien wel tienduizenden moorden. ‘Het hele scenario voelt een beetje als de eerste aflevering van een thriller-serie waarin de ongelukkige journalist, verblind door zijn verlangen naar een primeur, de derde episode niet noodzakelijkerwijze overleeft.’

‘Write around’
Het verzoek via de advocaat is des te opmerkelijker omdat El Chapo nooit interviews heeft gegeven, en dus ook niet aan Keefe, wiens specialisme immers de ‘write around’ is: het schrijven van een portret door middel van gesprekken met de omgeving van de geportretteerde. Wat beweegt zo’n genadeloze crimineel zijn biografie uitgegeven te willen zien? Een boekpresentatie in aanwezigheid van de hoofdpersoon zit er niet in, want El Chapo zit levenslang opgesloten in de zwaarst bewaakte federale gevangenis van de VS.

Hier en daar lijden de stukken van Keefe aan een overdaad aan informatie. Iets meer strakheid, iets minder aandacht voor zijfiguren hadden zijn werk nog beter gemaakt. Toch is het onderzoeksjournalistiek op zijn best: letterlijk grensoverschrijdend, met enorm veel ausdaueren blijkbaar mogelijk gemaakt met een jaloersmakend budget. Zelf vat Keefe zijn onderwerpen aldus samen: ‘Ik hoop dat ze als geheel licht werpen op misdaad en straf, op de glibberigheid van normen en waarden, de keuzes die we maken op ons levenspad en de verhalen die we onszelf en anderen vertellen over die keuzes.’

09-09-2022 Jan Donkers