Of ze goed gegeten hadden, vroeg Lenin

Sebald Rutgers In Moskou, daar wilde Sebald Rutgers zijn na 1917. Het werd een lange, gevaarlijke reis langs fronten en door niemandsland.

De vader van Sebald Rutgers vertelde graag een verhaal over zijn eigen vader. Op een dag stelde die zijn kinderen voor met een gehuurd rijtuig op pad te gaan, schrijft Hans Olink in Sebald Rutgers’ reis naar de revolutie. ‘Urenlang wachtten ze vol spanning op paard en wagen. Maar toen kwam de apotheose: de tocht ging niet door.’ Opa Rutgers had helemaal geen rijtuig gehuurd, hij had alleen gedaan alsof. Om de kinderen een les te leren. ‘Ze moesten tenslotte teleurstellingen leren incasseren, dat maakte deel uit van de opvoeding.’

Veel gelachen werd er niet in de jeugd van Sebald Rutgers (1879-1961). Vader Jan was een man met idealen. Hij studeerde theologie en werd dominee, want dat werd in zijn familie van de oudste zoon verwacht. Maar als arts kon hij meer betekenen, dacht hij. In drieënhalf jaar voltooide hij zijn geneeskunde-studie. Jan Rutgers maakte propaganda voor geboorteregeling – de Rutgershuizen zijn naar hem vernoemd.

Op zaterdagavond verzamelde het gezin zich in de woonkamer om te discussiëren over politiek. Werd Sebald Rutgers toen al gegrepen door het socialisme? In ieder geval was Ferdinand Domela Nieuwenhuis een regelmatige gast. Hij maakte indruk door voor te lezen uit brieven van Friedrich Engels en Jenny, de vrouw van zijn vriend Karl Marx.

Juwelen
Het maakt het besluit dat Sebald Rutgers jaren later in New York neemt een beetje begrijpelijk. Maar écht snappen doe je het niet, omdat Olink (die in 1993 al De vermoorde droom schreef over Rutgers en twee andere idealisten) helaas niet lang stilstaat bij zijn motieven om af te reizen naar Moskou. Daar zijn sinds de Oktoberrevolutie de bolsjewieken aan de macht.

Rutgers, ingenieur, en zijn vrouw besluiten op reis te gaan naar wat voor hen het beloofde land is. Die tocht is lang en gevaarlijk, maar de beschrijving ervan fascinerend. Hun dochter laten ze achter in Japan (door de oorlog in Europa reizen ze via Azië), hun twee zoons gaan aanvankelijk wel mee, maar keren om in Vladivostok. Ze reizen langs fronten, door niemandsland, soms per trein, soms op een boerenkar. Op 23 september 1918, een half jaar na hun vertrek uit New York, komen ze aan in Moskou.

Daar vindt Rutgers makkelijk zijn weg. Trotski, die hij kent uit New York, vraagt hem een lezing te geven voor het Centraal Comité. Ook Lenin ontvangt hem met alle égards. ‘En dan was het weer typisch voor Lenin, dat hij ook, nadat het gesprek zo’n beetje afgelopen was, dadelijk informeerde of wij persoonlijk wel goed ondergebracht waren, of we wel te eten hadden en dergelijke’, vertelt Rutgers in 1957 tijdens een lezing voor jonge communisten.

Na een half jaar krijgt hij opdracht naar Nederland te gaan om in Amsterdam voor de Komintern een bureau voor West-Europa te stichten. Om die taak te vergemakkelijken krijgt hij een schat aan juwelen mee, waarschijnlijk uit het bezit van tsarenfamilie. Wat daar precies mee is gebeurd, blijft onopgehelderd.

2020-01-08 Jeroen van der Kris