Binnenkort is deze roman geen science-fiction meer

Erik Rozing Wie doet zichzelf vrijwillig tekort? Dat is de vraag in een roman die behalve het klimaat ook andere kwesties van nu prikkelend urgent voor het voetlicht brengt.

Om met name de realisten onder u een stapje tegemoet te komen publiceerde deze krant een jaar of vijftien geleden de reeks ‘Fictie bij de feiten’, waarin een boekenredacteur de opmerkelijke overeenkomsten aanwees tussen een actueel nieuwsfeit en een (meestal al wat ouder) fictief boek. De aanstichters van de financiële crisis in 2008, de kledingvoorschriften van de Libische leider Moammar Gaddafi, het instorten van een archief in Keulen: het bleek allemaal al een keer te zijn beschreven in de literatuur, of dat nu door Melville, Couperus of Böll was gedaan. Het idee achter deze reeks was natuurlijk heerlijk bijdehand en een beschaafde vermaning aan iedereen die de fictie beschouwt als een soort dooie diender, die als een gedweeë notulist achter de werkelijkheid aan sloft. Want wie fictie leest, luidde de les, die kan de bui (een nieuwsfeit is vaker een bui dan een doorbrekend zonnetje) juist vaak al een beetje zien hangen.

Precies dit, die voorafschaduwende kwaliteit die sommige fictie aanhangt, is wat Erik Rozings roman Staat van ontkenning zo interessant maakt. Over kwesties als stijl en compositie kun je het bij de beoordeling ervan uiteraard ook hebben, maar wat het meest in het oog springt is hoezeer dit boek preludeert op een wereld die komen gaat. En die er eigenlijk al is. Want sciencefiction is het niet – of hooguit ten dele. Het is een boek, en lijkt een boek te zullen blijven, dat bijna met de dag aan sf inboet en aan realisme wint.

Vruchtbaarheid en terreur
Wonderbaarlijk: Staat van ontkenning verscheen een paar maanden geleden (deze bespreking is wat aan de late kant), zal in de jaren daarvoor voorbereid en geschreven zijn, maar bevat volop zinnen en voorvallen die je net zo goed uit een vandaag verschenen krant had kunnen vissen. Het persoonlijk aansprakelijk houden van de leiders van grote bedrijven voor milieuschade? 25 april jongstleden bereikte het de kolommen van deze krant, maar in Staat van ontkenning is er al sprake van. De Russische agressie jegens buurlanden? Op 24 februari begon de werkelijke ellende in Oekraïne; in Staat van ontkenning wordt een vergelijkbare inval in Letland reeds tot in detail beschreven. Het toppunt is misschien nog wel de potentie van kleine (zelfmoord)drones in een moderne oorlog. Een plaag voor de tanks van Poetin, in deze roman een plaag voor de ‘Russische tanks en manschappen’ van de ‘tsaar’, zoals de leider van het land er wordt genoemd. Er zal dit jaar niet snel een roman verschijnen die, zeker op geopolitiek of polemologisch terrein, heter van de naald is.

De roman is thematisch gezien gevulder dan een kalkoen met kerst en duizelingwekkend als de wijn die je erbij drinkt. Want behalve milieuproblematiek en Russisch imperialisme drijft Rozings plot (want een plottenbouwer is hij) ook op zaken als vruchtbaarheid, terreur en de verwatering van de ziel. En er klinken stemmen in door die reiken van de biologie tot de filosofie en van de medische wereld tot de politiek. De dramatische constructie is er een die je wel vaker tegenkomt in verhalen, maar die ook hier goed werkt, namelijk de problematische verweving van een professionele of ideologische identiteit en het gezinsleven. Waar Tony Soprano thuis niet langer kon ontkennen dat hij een maffiabaas was en daardoor aan gezag verloor, daar hebben we hier te maken met een tienerzoon die z’n moeder, de vice-premier van het beschreven land, verantwoordelijk begint te houden voor het wanbeleid op het gebied van het klimaat. ‘I guess the world caught up on us.’ Het is een zinnetje uit de tv-serie Twin Peaks, maar het vat de kern van Rozings verhaal prima samen. Het klinkt misschien een beetje hard, maar een hooggeplaatste naaste (de buurman, een vriend, je moeder) is door zoiets als de klimaatproblematiek niet langer alleen maar iemand die het met ontslagrondes of oorlogsverklaringen voor onbekende anderen kan vergallen, maar ook voor jou. Want waarover beslist en bestuurd wordt is van invloed op iedereen, is een mondiaal probleem, en dat begint steeds meer tot ons door te dringen.

Een ongeduldige generatie
Zo bezien is Staat van ontkenning een roman over ongeduld. Maar het is het ongeduld van een generatie die nog jaren voor de boeg heeft en die die jaren liefst zo veilig mogelijk doorbrengt. De ouderen hebben wel iets anders aan hun hoofd, dát is de ontkenning uit de titel. Je moet, zo horen we de briljante maar gecorrumpeerde wetenschapper Victor zeggen, ‘impact’ maken als mens. Je bent er maar een keer en het leven duurt maar kort; in een hoek gaan zitten morren of met een bord de straat op gaan omdat je het ergens niet mee eens bent, is het vergooien van je tijd en je talent. Is het groeiende besef dat het tijd wordt om gezamenlijk de voet van het gaspedaal af te halen te rijmen met de menselijke wil om je te ontplooien, laat staan te floreren? Wie wil zichzelf vrijwillig tekortdoen?

Een antwoord op deze en andere lastige vragen krijg je niet, eerder toont Rozing ons een wereld op drift, waarin de messen geslepen worden. Een directe wereld ook, een materialistische, waarin men handelt of daar iets tegenover stelt omdat het maatschappelijke debat vermolmd is, óf omdat men een wat diepere vorm van denken of ervaren is verleerd. Niet voor niets is in de roman een oude filosoof het meest directe slachtoffer van het opwarmende klimaat, maar is het zijn kleinzoon die er ter vergelding voor naar de wapens grijpt. Dat vindt opa maar niks. Maar opa’s tijd zit er op.

Mammoeten tot leven wekken
Cynische tijden, in een bovendien cynische toonzetting. Want hoe gemakkelijk Rozing ook over de wereldkaart schakelt en hoeveel bravoure hij ook toont in het behandelen van zo moeilijk aannemelijk te maken Grootse Gebeurtenissen als moord, aanslagen of het weer tot leven brengen van mammoeten, de uitwerking van zijn schrijven zit wel degelijk in het hóé-het-er-staat, hoezeer zijn boek ook moge draaien om het wát. Als Victor vastzit in Rusland, waar ze druk op hem uitoefenen om mee te werken aan een bedenkelijk wetenschappelijk experiment, overweegt hij een vluchtpoging. ‘Victor lachte, maar het werd er niet grappiger van. Zijn tijd raakte op en hij had weinig keuze. Voor zover hij wist, bestonden er geen landen waar uit Rusland gevluchte wetenschappers een natuurlijke dood stierven.’

06-05-2022 Sebastiaan Kort