Wie of wat is Stella Maris? Stella Maris is een niet-confessionele instelling en hospitium voor medisch-psychiatrische zorg in Black River Falls, Wisconsin. En een roman van Cormac McCarthy in de vorm van gesprekken, tussen een aldaar op eigen verzoek opgenomen patiënte, Alicia Western, en haar therapeut. Ook is Sterre der Zee een oude naam voor Jezus’ moeder Maria, en een titel die werd gedragen door de godinnen Aphrodite, Venus, Isis en Ishtar. Voor wat het waard is.

Gesprekken. Verder niks?

Geen beschrijvingen. Nauwelijks interpunctie. Vraag. Antwoord.

Volgens de flaptekst is dit boek een pendant van het onlangs verschenen De passagier, de eerste McCarthy na zestien jaar stilte. Je vond dat boek niet goed.

Niet goed, niet goed…

Je aarzelt.

Ik vond die roman weerbarstig, onevenwichtig, bij vlagen onnavolgbaar op een niet zo prettige manier. Maar dat kan ook aan mij liggen. Distinctiedrift leidt tot het ordenen van de wereld langs subjectieve lijnen, om onszelf de illusie van bestaansrecht te geven en de chaos behapbaar te maken, te verteren. De gebruikte argumenten zijn zelden de onontkoombare rechtvaardigingen die ze voorwenden te zijn. En soms ben je gewoon te dom voor een werk, zonder dat te willen erkennen. Snap je?

Maar je vindt Stella Maris dus beter.

Alleen is het onmogelijk het op zichzelf staand te lezen. Dus misschien maakt de kwaliteit van dit boek De passagier met terugwerkende kracht minder… frustrerend? Hoewel dat mechanisme natuurlijk twee kanten op werkt.

Wat maakt Stella Maris beter?

De passagier, dat een klein decennium later speelt, ná Alicia’s zelfmoord, begint met de suggestie van een plot – bergingsduiker Bobby Western onderzoekt een gezonken vliegtuigwrak waaruit één passagier is verdwenen – dat vervolgens wordt genegeerd, ten faveure van een existentiële vlucht annex zoektocht, het afpellen van een familiegeschiedenis, eindeloze passages met Alicia’s schizofrene wanen, en vrij onnavolgbare wetenschappelijke beschouwingen die voortkomen uit McCarthy’s jarenlange verblijf aan het Sante Fe Institute. Stella Maris heeft een dwingendere vorm, waarin de filosofische en wetenschappelijke aspecten waarmee McCarthy zich bezighoudt natuurlijker hun plek vinden. Bovendien worden de wanen van Alicia hier geanalyseerd en niet uitentreuren beschreven. Als verhaalelement werkt een overdaad aan hallucinaties niet, zoals een overdaad aan dromen niet werkt. Waanbeelden zijn de wakende dromen van gekken, als het ware. Ik moet ze geen gekken noemen. Sorry.

Wat zijn ze dan?

Anders bedraad. Wat een van de thema’s in deze roman is. Alicia zegt dat het bespottelijk is mensen die een geestesleven onderhouden dat ingaat tegen de norm puur om die reden geestesziek te verklaren. Ze wijst op de gekte die vrouwen door de eeuwen heen is aangepraat – denk hekserij en hysterie. Hoevelen zijn gestenigd omdat ze te intelligent waren? Alicia meent dat geestesziekte wezenlijk van lichamelijke ziekte verschilt, omdat geestesziekte altijd en alleen om informatie draait, en dus om interpretatie – wat me een simplificatie lijkt. Medicatie verandert de waarneming, zegt ze, zodat die waarmee overeenkomt? Je opvattingen over de aard van de werkelijkheid zouden ook je begrenzingen om die waar te nemen moeten omvatten. Wat weer aanhaakt bij haar gedachten over het verschil tussen zuivere wiskunde, die onwrikbaar is, en natuurkunde, die waarnemingskunst is, en daarmee benaderingskunst. Althans, zo lees ik het. Ze is niet altijd goed te volgen, en ze erkent ook dat ze zich niet altijd haar eigen gedachten begrijpt. Wat het beter te verteren maakt dan de lastig te volgen passages in De passagier. Temeer daar er hier een personage is, de psychiater, dat Alicia evenmin goed kan volgen. Dat mede namens ons in het duister tast.

Het lijkt me geen pretletter, die Alicia.

Cormac McCarthy, hè? Als ze zegt dat ieder levend wezen dat de wereld heeft geschapen, door diezelfde wereld vernietigd zal worden, dan echoot dat McCarthy’s gehele oeuvre. Idem wanneer ze zegt dat geluk begrensd is en smart geen dieptepunt lijkt te kennen. Of wanneer ze zegt dat er onder de oppervlakte van de wereld een onbeheersbare gruwel schuilt die er altijd is geweest.

Kun je iets meer over Alicia vertellen. Ze is wiskundige?

Een voormalig wonderkind dat, zo zegt ze, houdt van de vorm, kleur, geur en smaak van getallen. Dan heb je het dus over synesthesie. Na de dood van haar moeder opgevoed door een oma die bang voor haar was. Nauwelijks vrienden, hoewel ze als tiener converseerde met een grootheid als Grothendieck. Alicia heeft incestueuze gevoelens voor haar broer Bobby, die dezelfde gevoelens had, wat dus nogal een ding is. Het is de spreekwoordelijke roze olifant. Veel van de gesprekken bestaan uit een dans rond het vuur, in afwachtingen van de sprong ín het vuur. Haar dossier, gedateerd op 27 oktober 1972, omschrijft haar droger. Ik citeer: patiënt is een twintigjarige blanke Joodse vrouw. Aantrekkelijk, mogelijk anorectisch. Gediagnosticeerd als schizofreen met een lange ziektegeschiedenis van visuele en auditieve hallucinaties.

O ja, die wanen.

Ze is jarenlang bezocht door een onguur heerschap dat ze het Kind noemt, kort voor het ‘Softenonkind’, een twee turven hoge kletsmajoor met vlegels in plaats van armen en een coterie van wat je het best vaudevilleartiesten kunt noemen. Belle epoque-dwergen die om twee uur ’s nachts de charleston dansen in je slaapkamer, in Alicia’s woorden. Daar gaat het in De passagier geregeld over, hoewel dat boek dus vooral het verhaal is van haar broer Bobby.

Met wie ze een seksuele relatie heeft gehad?

Zelf spreekt ze niet van incest, maar van verlangen. Maar goed, dat onderwerp gaat Alicia in de gesprekken angstvallig uit de weg.

Kun je iets vertellen over de uitkomst van die gesprekken.

Dat zou zonde zijn. Denk je niet? Lees het boek nou maar gewoon. Voor de gedachtenwereld, de stijl, de onontkoombare eenheid.

En me dan zeker eerst door De passagier heen moeten worstelen?

Helaas. Het is niet anders.