Storegga

We staan zo ver van de natuur af, dat we er niet meer bang voor zijn

Élisabeth Filhol In de roman van deze wetenschapper en schrijver is een orkaan het hoofdpersonage. De kruising tussen wetenschap en fictie levert zo een bijzondere roman op.

Vijf jaar geleden constateerde Amitav Ghosh in zijn spraakmakende essay The Great Derangement dat de roman het moeilijk had met de klimaatcrisis. Er werd maar weinig fictie geschreven waarin het klimaat een grote rol speelde. Als dat al gebeurde werden de betreffende romans gekarakteriseerd als sciencefiction of fantasy, als ‘cli-fi’, rampenverhalen over toekomstige aardbevingen en overstromingen. Wat er gaande was in het klimaat was dermate groot en onvoorstelbaar, dat het in fictie zou worden weggezet als volstrekt onrealistisch en ongeloofwaardig. Had Ghosh zelf ook niet middenin een ongelofelijk angstwekkende tornado gezeten, iets waarover hij maar niet kon schrijven?

Inmiddels heeft het klimaat een plek in de fictie veroverd, ook buiten de sciencefiction. Bosbranden, smeltende ijskappen, grote droogten, een Nederland dat onder water dreigt te verdwijnen – schrijvers situeren hun roman tegen de achtergrond van een almachtige natuur waar de mens niet meer aan te pas lijkt te komen.

In de bijzondere roman Storegga van de Franse wetenschapper en schrijver Élisabeth Filhol is een natuurverschijnsel, een orkaan, zelfs het belangrijkste personage. ‘Ze hadden hem zien ontstaan’, schrijft Filhol, ‘uit het niets zien opdoemen boven de IJslandse zee. Gefascineerd hadden ze toegekeken hoe hij opbloeide, hoe hij eerst nog rustig in zijn lagedrukbed lag te slapen, maar werd wakker gekust door een vochtige, subtropische wind [...] En nu ontploft hij, als een bom.’ De meteorologen zien hem uit zijn schulp kruipen, slingeren en kronkelen, tekeergaan ‘zoals Athene met een helm op haar hoofd en laarzen aan haar voeten’. Ze noemen hem Xaver, ‘met de klemtoon op Xa’.

Xaver, zo zien de meteorologen in Exeter, Zuid-Engeland, is een meteorologisch ‘mirakel’ dat door de combinatie van stormvloed en springvloed een ramp zal veroorzaken, als hij de kusten van Engeland en later Scandinavië bereikt. Intussen is de Schotse geologe Margaret op weg naar een congres over maritieme archeologie in Esbjerg, Denemarken, waar ze na twintig jaar haar vroegere minnaar, de Fransman Marc, hoopt te ontmoeten. Margaret is geboren in Aberdeen, de stad die ze in hoog tempo heeft zien veranderen van vissershaven in hoofdstad van de offshore olie-industrie. Ooit las ze Submerged Forests van de paleobotanicus Clement Reid en sindsdien ontwikkelde ze een passie voor ‘alles wat bedolven is geraakt en opgediept moet worden’. Ze wijdt haar leven aan onderzoek naar Doggerland, een landbrug tussen Engeland en het vaste land van Europa die zo’n 8.000 jaar geleden in de golven verdween. Nog steeds halen sleepvissers er slagtanden, kaken en schedels op in hun netten. Een Nederlandse visser trof er ooit een 9.000 jaar oude menselijke kaak in aan en tekende daarmee de geboorteakte van Doggerland. Het moet eeuwenlang een paradijselijk eiland zijn geweest, menen de wetenschappers. Margaret verdiept zich in de legenden over het mythische eiland. Wie liepen er onder de bomen die rond 1900 af en toe boven de golven uit kwamen, als ‘versteende bossen’, vraagt Margaret zich af. Hoe kwam het dat het eiland verdween in de Noordzee? Nu ligt het zo’n 30 meter onder zeeniveau, en is het dus een ideale locatie voor het aanleggen van een groot windmolenpark.

Olieproducenten
Margarets vroegere studiegenoot Marc heeft de andere kant van het geologische spectrum gekozen. Twintig jaar geleden heeft hij Margaret van de ene op de andere dag verlaten om te gaan werken voor olieproducenten in Gabon. Later was hij betrokken bij het ‘grote olieavontuur’ in de Noordzee. Ook was hij getuige van de ontdekking van de gasbel in Groningen, in 1959. Nu, constateert hij, is het Noordzeebekken overvraagd, kapotgeboord en leeggetrokken. Het komt in opstand, een geïntegreerde, Europese aanpak is nodig.

Doordat haar twee personages vanuit hetzelfde vak, de geologie, een verschillende richting hebben gekozen, kan Filhol beide kanten van het verhaal belichten. Met Margaret kijkt Filhol door de ogen van de geologe die de veranderingen die door de mens zijn veroorzaakt, wil begrijpen en in kaart brengen. Met Marc kijkt ze door de ogen van de grote multinationals die voortdurend grondonderzoek blijven doen en wel brood zien in een immens windmolenpark op de Doggerbank.

Zo laat de auteur de verschillende belangen met elkaar botsen en maakt ze duidelijk wat er op het spel staat. We zijn zover van de natuur af komen te staan, schrijft ze, dat we niet meer bang voor haar zijn. Alleen degenen die direct met haar te maken hebben zijn dat nog. Een vergissing. Dat onderbouwt ze in de beschrijvende, historisch-wetenschappelijke delen van haar boek, dat leest als een knappe roman, op de kruising van wetenschap en fictie. Filhol laat de macht en vooral de onmacht van de mens zien, tegenover de natuur die reageert, die protesteert en zich dreigend opmaakt om terug te slaan.

21-01-2022 Margot Dijkgraaf