De vroege roman De overloper van Siegfried Lenz, die vorig jaar in zijn nalatenschap werd ontdekt, maakt de eenzaamheid invoelbaar van iemand die ‘aan de kant van de rechtvaardigen’ op eigen volk schiet. Walter Proska, een 28-jarige soldaat in het Duitse leger, overleeft een aanslag op de trein die hem naar zijn eenheid aan het Oostfront moet brengen. Hij belandt bij een handjevol soldaten dat zich in een Pools moerasgebied een overmacht van partizanen van het lijf probeert te houden. Alle manschappen, de bevelvoerende korporaal voorop, verkeren op de rand van de waanzin.

De student van het gezelschap laat zich tegenover Proska vertrouwelijk uit over de absurditeit van nationalistische opofferingsbereidheid en over de mogelijkheid te vluchten. Hoewel geen intellectueel, is Proska gevoelig voor deze influistering, te meer omdat hij liefde voor de partizane Wanda heeft opgevat.

Proska is de beroerdste niet; het is tegen zijn wil dat hij een partizaan neerschiet, die later Wanda’s broer blijkt te zijn. Nadat hij door de partizanen gevangen is genomen, loopt hij naar hen over. Terwijl hij met het Rode Leger optrekt maakt hij ten minste één Duits slachtoffer; met dat vuurgevecht krijgt de plot zijn ontknoping. Na de oorlog geniet hij privileges van het nieuwe regime, maar wanneer dit zijn totalitaire gezicht laat zien, vlucht hij naar de andere kant (van het IJzeren Gordijn), waar niemand op hem wacht.

De overloper is niet volmaakt. De plot is te bedacht, de stijl onevenwichtig. En het narratieve ritme kent horten en stoten, waardoor de lezer geen gelijke tred houdt met de gebeurtenissen. Een groot talent kan zich dat permitteren en de lezer niettemin in zijn ban houden: in de kern komt dit verhaal volstrekt authentiek over.

Lenz’ uitgever wees De overloper af omdat het publiek in 1951 liever naar de toekomst keek. Lenz (1926-2014) was niet geknakt, legde het manuscript in de lade en begon aan zijn volgende roman, trouw aan de schrijversplicht.