Wat staat mij, een vrouw van nog geen dertig, te wachten wanneer ik in de overgang raak? In haar nieuwe boek De tweede helft van je leven belooft schrijfster en columniste Susan Smit heel wat: vreugde, vervulling en verdieping. Mits ik de veranderingen aanvaard.

Susan Smit: De tweede helft van je leven. De kracht en wijsheid van de vrouw. Lebowski, 288 blz. € 23,99

Ik ging het boek lezen uit gezonde nieuwsgierigheid; angst om ouder te worden heb ik niet. Maar Smit vertelt dat een vrouw vanaf haar veertigste hoe dan ook in een nieuw hoofdstuk stapt. Ze nodigt haar lezers uit, zo staat in het bijgevoegde persbericht, om de weerstand tegen het ouder worden te laten varen.

Waar praten over de overgang lange tijd een taboe was (het is ‘nog steeds taboe’, kopte tijdschrift Linda niet zo heel lang geleden nog), verschijnen er de laatste jaren steeds meer boeken en artikelen over dit onderwerp. De overgang (2016), van José Rozenbroek en Jos Teunis, behandelde al uiteenlopende mythes, zoals de vraag of je van hormoontherapie kanker krijgt (niet aangetoond). Vorig jaar kwam Het verboden woord uit van Caroline Tensen. De vele taboedoorbrekende publicaties kunnen de zorg voor vrouwen alleen maar ten goede komen, die met hun klachten vaak nog steeds niet serieus genomen worden in de spreekkamer. Bij de huisarts gaat het vaak over de medische kant van de overgang – de opvliegers, het uitblijven van energie – maar worden de psychologische aspecten – somberheid, angstaanvallen – nog te vaak over het hoofd gezien. Wel is het tegenwoordig veel gebruikelijker om het ergste op te vangen door een combinatie van leefstijlaanpassingen en hormoontherapie.

Maar een boek van Susan Smit lees je niet voor de medische of wetenschappelijke kant van dit verhaal. Sinds haar boek De wijsheid van de heks (2022) is zij een expert op spiritueel vlak, waarbij ze vooral uit de wiccatraditie tapt, gebaseerd op oude natuurreligies met een modern sausje.

Dat is ook terug te vinden in dit boek, dat een ander gesprek op gang wil brengen over de overgang. Zo wordt de overgang de ‘Cronefase’ genoemd, naar de oeroude godin die later door de christelijke kerk gekaapt is en mannelijk werd gemaakt, aldus Smit. Maar hoe meer je leest in dit boek, waarin wordt gekeken naar de dwingende schoonheidsnormen die nog steeds gelden, waarin vrouwen wordt verteld hun eigen seksualiteit te beschouwen om zichzelf te leren ‘onttemmen’, hoe minder dit boek een dialoog met de lezer op gang lijkt te willen brengen. Dit boek is vooral een monoloog.

Smit vertrekt op bijna elke bladzijde vanuit een persoonlijk verhaal. Ze noemt de vriendinnen met wie ze omgaat – bijna altijd beroemde mensen. Ze vertelt over haar recente break-up met haar ‘van-een-afstand-man’, ze praat over de talkshows waar ze in zat en over de modellenwereld waar ze ooit begon en doorspekt dat met adviezen en meningen. De lezer leert zo vooral veel over Smits leven. Op zich geen slecht uitgangspunt: een ouder iemand die wijsheid wil doorgeven, vertrekt vanuit zichzelf. Maar de lezer overladen met anekdotes en verhalen, daarin schuilt het gevaar dat zeker de jongere generatie stopt met luisteren. Soms zijn de verhalen niet relevant meer in de huidige context en soms is een eenzijdig betoog gewoon minder prettig dan een poging tot een gesprek.

Witte vrouw

Smit raadt mij, als jonge vrouw, herhaaldelijk aan om naar het advies van oudere vrouwen te luisteren. En is daarbij afwisselend ook erg positief over mijn generatie, over hoe wij wel tegenover mannen durven te gaan staan. Tegelijkertijd lijkt ze wel enigszins out of touch. Neem de term ‘Karen’ die op sociale media rondgaat en waarmee een witte vrouw wordt aangeduid die zich bevoorrecht of extreem veeleisend gedraagt. Smit schrijft: „Het zou eeuwig zonde zijn als het stereotype Karen jongere vrouwen belemmert om te leren van de kennis en ervaringen van oudere vrouwen. […] Elke vorm van assertiviteit bij oudere vrouwen wordt een rode vlag voor haar ‘Karenschap’.”

Nee, zeg ik als digital native. Assertiviteit mag zeker aangemoedigd worden, maar racisme en veeleisendheid op het onredelijke af niet.

Nog een voorbeeld – er blijkt zo veel schaamte als Smit de band met haar oudere wordende lichaam beschrijft: „Er kan een hoop opgekalefaterd worden … maar het heeft iets weg van water met niet al te frisse bloemen verversen, zodat ze nog even kunnen blijven staan.” Ik had gehoopt dat we als vrouwen daar al voorbij zouden zijn, voorbij dat dwingende beeld van frisheid.

Sowieso wordt de lezer tot veel gedwongen in het boek: zo moeten vrouwen de rust opzoeken, maar zich ook uitspreken. Ze moeten ophouden zich klein te maken en de hartstocht achterna gaan. En de vrouw, vooral de oudere vrouw, moet de ‘aloude rol als hoeder van het land en water’ op zich nemen. Breng de Crone naar huis, schrijft Susan Smit, om haar in al haar kracht en wijsheid te belichamen. Maar krijg ik ook de ruimte om niet wijs op te groeien?

In de introductie van het boek schrijft Smit dat ze in 2003, als bijna dertigjarige, op zoek ging naar vrouwelijke rolmodellen van boven de vijftig, om te laten zien tot welke magnifieke wezens we zouden kunnen uitgroeien. Nu ik twintig jaar later in haar positie zit, lees ik die woorden met enige weerstand. De tweede helft van je leven is een boek dat afrekent met de vrouw die Susan Smit was en niet meer wil zijn. Ze poogt ook andere vrouwen daarmee in hun kracht te zetten. Maar elke vorm van emancipatie kan doorslaan in stereotypering. Mocht je toch iets anders in elkaar steken dan het beeld dat Smit oproept: je mag ook – op je dertigste, op je vijftigste – als vrouw niet magnifiek of wijs zijn. Gewoon mens mag ook.