Chris de Stoop geeft woorden aan het verdriet over de doden in de verzorgingstehuizen

Mantelzorg Via een vlammend protest onderzoekt schrijver Chris de Stoop hoe het kon dat tijdens de lockdown bejaarden bij duizenden stierven maar de maatschappij haar ogen sloot.

Blakend van gezondheid stapt mantelzorger Guido verkleed als Sinterklaas het woonzorgcentrum Hemelrijck binnen, in de Vlaamse plaats Mol in de Kempen. Het is december, feestmaand. Guido heeft nergens last van, al heerst corona volop. Het personeel neemt alle noodzakelijke veiligheidsmaatregelen. Zijn oude, kwetsbare moeder is een van de bewoners. Iedereen zou het sinterklaasfeest geweldig vinden.

Met deze dramatische situatie opent de Vlaamse schrijver Chris de Stoop zijn boek Hemelrijk, het waargebeurde verhaal over een Sint die als supervirusverspreider beschuldigd wordt van de dood van een groot aantal patiënten in het verpleeghuis. Hun weerbaarheid was gering. Vanaf dat moment is Guido wereldnieuws, onwetend van het aangerichte kwaad.

De Stoop verweeft twee verhaallijnen. Net als de Sint was hijzelf jarenlang mantelzorger van zijn dementerende moeder. Meer dan duizend dagen gedurende acht jaren bezocht hij haar, maakten ze wandelingen door de tuin en verschoonde hij haar. Het was, zoals hij schrijft ‘intiem’, ook ‘hard en hartverscheurend’. Zijzelf stierf vóór corona; zijn schoonvader echter tijdens de pandemie. Een van de cruciale vragen die De Stoop zich stelt is hoe het toch mogelijk was dat tijdens de lockdown bejaarde mensen bij duizenden stierven en de maatschappij haar ogen sloot voor de trieste voorvallen in de bejaardenhuizen?

Hij omarmt de zorgmedewerkers die, vaak met inzet van hun leven, de bewoners nog iets moois willen geven in een wereld waarvan zij niets begrijpen. Zwaaien naar kinderen en kleinkinderen achter glas of via de computer, geen fysiek contact, niemand die je hand vasthoudt. En, erger nog: sterven in eenzaamheid. En dan gaat het dode lichaam onmiddellijk in een lijkenzak.

Compassie en woede
De Stoop schrijft met een geserreerde combinatie van compassie en woede, troost en verdriet, verbijstering en mededogen. Zijn stijl is onopgesmukt en glashelder, maar dat laatste is schijn. Achter die eenvoud schuilt een complexe, nauwelijks in woorden te vatten wereld waarin ziekte, dood en levensdrang overheersen. Hieraan voegt hij Guido-de-Sint toe, de man met goede bedoelingen in coronatijd. En juist op hem werd een heksenjacht geopend. Hij kreeg nooit eerherstel, ook al kwam de wetenschap met nuances en twijfels over zijn rol als superverspreider.

Net zoals in eerder werk neemt De Stoop het op voor de sociaal zwakkeren in de samenleving. In Het boek Daniel (2020) verhaalt hij over zijn oom die werd vermoord door een jeugdbende. Met het weergaloze Dit is mijn hof (2016) verdedigt boerenzoon De Stoop de boeren die slachtoffer worden van projectmanagers van de nieuwe natuur. In dit boek speelde zijn krachtige moeder ook een rol.

Die kracht heeft ze in Hemelrijk verloren. Toch leeft ze telkens weer op, ze blijkt een van de sterksten te zijn. Het drama van de verzorgingstehuizen heeft de overheid niet of te laat ingezien, betoogt de schrijver. De bewoners en het personeel werden aan hun lot overgelaten, de tehuizen gingen eenvoudigweg op slot. De consequenties daarvan brengt De Stoop op beklemmende manier in beeld. Juist die voortdurende spiegeling van de belasterde virusverspreider met de onttakeling van De Stoops moeder is een sterke troef.

Het ene moment beland je in een sinterklaas-thriller, het volgende ben je getuige van haar dood: ‘Het was kostbare, vertraagde tijd aan een sterfbed, van seconde tot seconde naar het einde toe, alles leek zo absoluut, alles leek zo anders dan anders.’

Vlammend protest
Hemelrijk is een troostrijke kroniek die de gewraakte uitspraak van bejaarden als ‘dor hout’ (Marianne Zwagerman) finaal onderuit haalt. Een hoofdstuk heet zelfs ‘Ma en het dorre hout’. De Stoop schrijft daarin: ‘Zelfs diep in de dementie bleef ze mijn moeder. Bovenal mens. Iemand die bij ons hoort.’ Dat getuigt van grote empathie en doet recht aan wat hij bepleit in zijn boek: rechtvaardige omgang met bejaarde mensen, juist ook in tijden van Covid-19. Het vlammende protest dat zijn boek óók is, ligt misschien wat verscholen onder zijn ingehouden taal, maar is er niet minder om. Alleen al de lichte ironie waarmee hij de verschillende afdelingen aanduidt, is op bepaalde manier ook pijnlijk: die heten Mozart, Vivaldi of Chopin.

Zijn rechtvaardigheidsgevoel voor de zorgmedewerkers spreekt uit treffende observaties, bijvoorbeeld dat zij vaak niet sliepen bij hun partners om besmettingsgevaar te voorkomen. Of dat ze bij elk eenzaam sterfgeval diep geroerd zijn. Hij schetst de sfeer in de tehuizen beslist niet als triest, sommige bewoners zijn of vrolijk, een enkeling drinkt dagelijks zijn bier.

Chris de Stoop is van origine onderzoeksjournalist. Geleidelijk is hij de kant op gegaan van de romankunst, met altijd engagement als fundament. Aan het slot van Hemelrijk laat hij de analytische journalist aan het woord die een interview afneemt met Sinterklaas Guido. Die wilde de mensen een fijne avond bezorgen. Nu probeert hij zijn leven als amateurtoneelspeler weer op te nemen. Het verhaal van zijn moeder loopt echter onherroepelijk ten einde.

18-02-2022 Kester Freriks