Op jouw bruiloft

Frankie Addams is een wit meisje dat ontzettend twaalf jaar oud is. Er verandert van alles in haar, aan haar, in de wereld om haar heen, en zij zit vast in de loeihete zomer van een stadje in het zuiden van Amerika. Het hart van haar bestaan vormt de keuken van haar ouderlijk huis (haar moeder leeft niet meer), waar ze regelmatig zit te praten of te kaarten met haar zesjarige neefje John Henry West en de zwarte kokkin Berenice Sadie Brown.

‘Ze was’, schrijft Carson McCullers over Frankie, ‘nergens lid van en stond overal buiten. Los van de wereld draalde ze maar wat op drempels, en ze was bang.’ Bij haar verwarring komt een verwachting kijken, een besef, dat er nog een vers leven voor haar ligt. ‘Soms, als het nog heel vroeg was, liep ze de tuin in en bleef dan lang naar het opkomende zonlicht staan kijken. En dan leek het alsof er een vraag in haar opkwam, maar ze vond het antwoord niet in het ochtendgloren.’

Op jouw bruiloft verscheen voor het eerst in 1946 en biedt ook anno 2019 een bijzonder intieme inkijk in de binnenwereld van een meisje dat volwassen probeert te worden. Tegelijkertijd werpt de roman – zoals vrijwel al het werk van McCullers – een scherpe blik op de segregatie in het Zuiden van de VS en op hoe mensen (zwart, wit, man, vrouw, alles er tussenin) ook binnen hun ‘eigen’ groep de uitzondering kunnen zijn.

McCullers (1917-1967) is het bekendst van de roman Het hart is een eenzame jager, waarin de vriendschap tussen twee doofstomme mannen de rode draad vormt. Of eigenlijk: het diepe verlangen van de een naar de ander. Dat verlangen is een terugkerend motief in haar oeuvre en kan alle vormen aannemen, een van de redenen dat McCullers ook wel tot de vroege ‘queer’ schrijvers van in ieder geval het zuiden van de VS gerekend wordt.

In Klok zonder wijzers (1961) bijvoorbeeld valt de (witte, welgestelde) jongen Jester op Sherman, de zwarte assistent van zijn diep racistische en wonderlijk Trumpiaanse oom. In het ongelooflijk wrange en vreemde De ballade van het treurige café verliest een nogal masculiene winkelier haar hart aan haar gebochelde neef, die op zijn beurt een fascinatie aan de dag legt voor de boef van een ex-echtgenoot van zijn nicht. McCullers’ personages zijn niet altijd in het geijkte beeld van man of vrouw te plaatsen.

Lentegevoel

In Op jouw bruiloft is het verlangen van Frankie gericht op de bruiloft van haar broer. Ze raakt er zo door geobsedeerd dat Berenice constateert dat ze verliefd is op die bruiloft. En inderdaad, het verlangen en smachten heeft de vorm van een verliefdheid, die raak omschreven (en vertaald!) wordt: ‘Het was zoiets als het lentegevoel, maar dan acuter en intenser.’

Maar ook wil Frankie met alles wat ze in zich heeft ergens bij horen: ‘Al die twaalf jaar dat ze had geleefd, tot gisteren nog, was ze alleen maar Frankie geweest.’ Ze was een ‘ik’, die alles alleen had moeten doen. Iedereen kon aanspraak maken op een ‘wij’. En ineens weet ze het: het bruidspaar is haar ‘wij’ – en dat terwijl de lezer in het onwaarschijnlijke trio Berenice, John Henry en Frankie al lang een ‘wij’ had gezien. Frankie, daarentegen, voelt zich te oud voor John Henry West (die is er alleen om haar op te hemelen, te zeggen dat ze naar duizend bloemen ruikt) en gebruikt Berenice vooral om eindeloos tegenaan te klagen – in een vlaag van machtswellust dreigt Frankie de kokkin zelfs met messenwerpen.

Rondhuppelen in een jurk

Toch gaan de gesprekken door, wat werkelijk een genot is om te lezen. Zoals over wat het drietal zou doen als ze God waren. De Heilige God John Henry richt zich voornamelijk op snoepgoed en het hebben van een staart. Here God Berenice Sadie Brown wil dat iedereen dezelfde kleur heeft. Frankie wil heel veel, waaronder een apart eiland om lekker oorlog op te voeren en de mogelijkheid om wanneer je maar wilt van sekse te veranderen. Daarmee is Frankie een typisch McCullers-personage. Ze is lang, jongensachtig, bang dat ze een ‘freak’ is, maar weet in een jurk min of meer per ongeluk een gevaarlijk dronken soldaat voor zich te winnen. Haar naam verandert een paar keer, van Frankie in F. Jasmine en Frances, zo ook de manier waarop ze zichzelf tot anderen verhoudt. Haar neefje huppelt ook een keer rond in een jurk. Berenice vertelt het verhaal van een man die ‘van aard en geslacht veranderde’, waarop ze allen even de wenkbrauwen optrekken.

McCullers heeft ontzettend veel in Op jouw bruiloft willen stoppen – misschien wel álles! Het gevaar bestaat in zo’n geval dat een roman overloopt. Waar lezen we nu over? De hete zomer? Opgroeien? Liefde? Racisme? Onbegrip? Gender? Toch is van overlopen geen sprake. De landerige zomer sijpelt door in de verteltrant, nergens onrustig, soms wat degelijk, maar op gepaste momenten verontrustend (in een haast hallucinante wandelpassage waarin de dronken soldaat, een orgelman en een aapje figureren), wrang (als Frankie zich door ‘Big Mama’ de toekomst laat voorspellen in de Afro-Amerikaanse wijk) of liefdevol (in de keukengesprekken).

Naast dat grootse alles schetst McCullers misschien wel de meest hartverwarmende zesjarige uit de literatuur. John Henry West, met een loden ezeltje om zijn nek, met zijn knokige knieën en zijn brilletje met gouden montuur, is werkelijk een cadeau. En een even grote hartenbreker.