De geurenverzamelaar

Zo ruikt drieduizend jaar geschiedenis

Parfum Dominique Roques reisde de wereld rond op zoek naar bijzondere, soms eeuwenoude geuren. Zijn sympathieke verslag daarvan roept een intens verlangen op naar wat hij rook.

Het klinkt als een sprookje: de Bulgaarse roos redden. Toch is dat wat de Fransman Dominique Roques deed. In de jaren negentig van de vorige eeuw, toen de Bulgaarse economie volledig op zijn gat lag, bezocht deze sourceur (iemand die geuren bij hun bron opzoekt en inkoopt) tijdens een conferentie het rozendal Kazanlik in de provincie Edirne. Daar lagen de fabrieken waar voorheen de kostbare rozenessence werd geproduceerd. In een poging de paar aanwezige buitenlanders, onder wie Roques, ervan te overtuigen dat de economie bloeide en de fabrieken nog steeds operationeel waren, stonden ingehuurde werkneemsters een paar zakken bloemen te distilleren die inderhaast waren aangevoerd. De apparatsjiks van Bulgarska Roza deden het zo voorkomen alsof er in Kazanlik nog altijd een rozenbranche bestond. Maar toen de sourceur in gesprek raakte met een jonge ingenieur hoorde hij wat er echt gaande was. De rozenvelden in Kazanlik, al sinds de vijftiende eeuw een groot leverancier van rozenolie en -water, werden na de komst van de communisten na de Tweede Wereldoorlog verwaarloosd. Nu gebeurde er niets meer in de fabrieken. De industrie kon alleen maar weer op gang komen zodra iemand bereid was er geld in te stoppen. Roques greep zijn kans, huurde een stilliggende staatsdistilleerderij en begon aan zijn romantische ambitie: de handel in de Bulgaarse roos weer laten bloeien.

Het werd hem niet makkelijk gemaakt, aangezien de komst van een buitenlandse onderneming in 1995, nog vlak voor de latere privatiseringsgolf, niet was wat de Bulgaren wilden. In het eerste jaar weigerde de Bulgaarse politie hem de toegang tot de distilleerderij, ook werden de Bulgaren die met hem samenwerkten verklaard tot landverrader. Toch lukte het hem met hulp van vele dorpelingen een honderdtal hectaren te beplanten met rozenstruiken. Het distilleren werd gedaan in de oude koperen alambieken van de fabriek, een kostbaar proces want, zo schrijft Roques, voor één kilo etherische olie was minstens drieduizend kilo rozen nodig. Ook de export van deze olie naar Frankrijk moest aanvankelijk geheimgehouden worden. ‘Vroeg in de ochtend komt een bestelbus laden’, schrijft Roques, ‘altijd met twee gewapende bewakers. De eerste jaren waren zo riskant dat we ook werkten met neptransporten.’

Avonturenroman
Het is een van de absurdistische verhalen uit De geurenverzamelaar, het boek dat Roques, die al dertig jaar de wereld rondreist om basisgeuren voor parfummerken in te kopen, recent in Frankrijk uitbracht en dat nu in vertaling is verschenen. Werkzaam voor een klein Frans familiebedrijf en later voor Firmenich, een van de grootste geurenproducenten ter wereld, bezocht Roques allerlei landen waar belangrijke aromatische grondstoffen groeien, nam daar de beslissingen over organisatie van teelt en oogst en samenstelling van productieteams. Dat had natuurlijk kunnen uitmonden in een saai ondernemersverhaal, maar Roques is te veel een romanticus om zijn werk op die manier te beschouwen. Reizend van Spanje en Italië naar Marokko, Egypte en Madagaskar beschrijft hij vol overgave hoe bepaalde geuren vanuit eeuwenoude tradities tot stand zijn gekomen en welke sociale, economische en politieke realiteiten de productiewijze soms in de weg staan.

Zo is in de Haute-Provence, een regio met een lange geschiedenis in het produceren van geuren, een groot deel van de velden van Valensol inmiddels beplant met lavandin, een verwant van de lavendel die productiever, sterker en daardoor goedkoper is. De etherische olie ervan is inmiddels de natuurlijke plaatsvervanger van de oorspronkelijke lavendelolie en wordt gebruikt in de industriële parfumerie. Ondertussen is de geur van de lavandin een stuk minder puur dan de oorspronkelijke lavendel waarvan de bloemen een stuk blauwer zijn. Iets waar de meeste toeristen, die langs de duizenden bloeiende hectaren paarsblauwe twijgjes lavandin reizen tussen het dal van Durance en de Gorges du Verdon, geen weet van hebben.

Ook beschrijft Roques hoe sommige bevolkingsgroepen al eeuwenlang verbonden zijn aan de productie van bepaalde grondstoffen. Zo is in Andalusië de productie van labdanumgom, een aromatische stof die al in 1700 voor Christus in Mesopotamië werd gebruikt en afkomstig is van de cistusroos, al decennialang in handen van gitanofamilies. Dit zware werk, waarbij de takken van de cistus worden gekookt in zwartgeblakerde tonnen en de gom wordt afgewerkt met zwavelzuur en soda, is langzamerhand verplaatst naar lokale bedrijven die nu, volgens de juiste veiligheidsreglementen, de productie hebben overgenomen. De gemarginaliseerde gemeenschap, die aan de oorsprong van dit product staat, wordt ondertussen weinig erkenning gegeven.

Pure eenvoud
Het boek leest als een ode aan de natuur en haar bijzondere grondstoffen en Roques werpt zich op als de grote voorvechter van pure eenvoud in de parfumerie. Toch wordt in deze branche ook veel gebruik maakt van allerlei chemische en synthetische middelen om zo de ‘olfactorische rijkdom’ van zijn parfums te promoten. Maar wat zijn bloemrijke verhaal sympathiek maakt is dat Roques het verleden, waar natuurlijke parfums een vanzelfsprekendheid waren, niet eindeloos verheerlijkt. Hij analyseert ook met een meer beschouwende blik het heden. Zo beschrijft hij dat de westerse consument een hernieuwde interesse heeft voor bestanddelen die afkomstig zijn uit de ‘wereld van de natuur’. Niet alleen omdat consumenten voor hun gezondheid eisen dat hun cosmetica ook natuurlijke extracten bevat. Ook vragen over de herkomst van extracten en de impact die productie heeft op het milieu nemen toe. Dat schotelt de parfummakers en –huizen een lastige problematiek voor, aldus Roques. ‘Er komen steeds meer handvesten voor “ethisch grondstoffenbeheer”, projecten om gemeenschappen te ondersteunen, naast kwaliteitsgaranties en bewijzen van zorgvuldigheid.’

Een positieve ontwikkeling, meent hij, ‘zeker nu de technologie haar intrede doet in deze wereld van tradities, door middel van waterzuinige landbouw, beperking van bestrijdingsmiddelen en gegevensopslag in de smartphones van boeren.’ Bovendien weet Roches met zijn boek nog iets veel belangrijkers los te maken. Net als Patrick Süskind in zijn beroemde, gruwelijke roman Het parfum, weet hij een intens verlangen naar geuren op te wekken. Zeker wanneer hij vertelt hoe hij in de bergen van Somaliland, na insnijding in een stam van de wierookboom de benevelende geur van het melkachtige vocht opsnoof en even voelde hoe hij deel uitmaakte van een geschiedenis van een meer dan drieduizend jaar lang ononderbroken oogst van de parfums. Geen wonder dat hij dit boek schreef als een hommage aan alle plukkers van de wereld.

19-11-2021 Rosan Hollak