De mens is een plofkip

Gerede kans dat journalist Teun van de Keuken uw leven er niet leuker op maakt. Wel gezonder. De mens is een plofkip is niets minder dan een eyeopener die je ietwat ontgoocheld, maar strijdbaar achterlaat. Van de Keuken werd bekend als verslaggever van Keuringsdienst van Waarde, is columnist, podcastmaker én oprichter (en naamgever) van het activistische Tony’s Chocolonely, waarmee hij slaafvrije chocolade probeerde te maken. Dat bedrijf heeft hij inmiddels verkocht en nu knoopt hij de strijd aan met diezelfde voedingsindustrie. Zijn boek is in een avond uit te lezen en daarna lacht een doos met Pringles u nooit meer onschuldig toe.

Wetenschappers én marketeers hebben namelijk net zo lang aan dat olijk gevormde chipje gesleuteld tot de eter een licht orgastische ervaring heeft tijdens het knabbelen en er niet meer mee kan stoppen. Gebrek aan wilskracht? Niet helemaal, betoogt Van de Keuken, als er miljoenen zijn geïnvesteerd om ons slaafse brein zo gewiekst mogelijk te manipuleren. De voedingsindustrie voert een oorlog om onze ‘lekkere trek’ en het slagveld is een samenleving die vrij letterlijk uit zijn voegen begint te barsten.

Net als met meer maatschappelijke problematiek (klimaat, de macht van tech-bedrijven) kan ongezond eten en de bijkomstige obesitasepidemie voelen als een oncontroleerbaar, ver-van-mijn-bed-probleem. We weten wel dat er iets mis is, maar de actiebereidheid blijft achter. Het boek van Van de Keuken maakt de materie concreet én wijst een schuldige aan.

Ernstig overgewicht

Vijftien procent van Nederlanders heeft ernstig overgewicht en de helft is te zwaar. Dat is niet de rijkste helft. De grootste slachtoffers van ongezond eten zijn bij uitstek kwetsbare mensen met een kleine portemonnee. De cijfers over de snackbar-dichtheid in arme wijken zijn ook al zo ontluisterend: bijna dubbel ten opzichte van de rijkere. ‘De uitbaters van deze fastfoodzaken weten dat ze in deze buurten een makkelijke prooi vinden’, schrijft Van de Keuken.

Een andere kwetsbare doelgroep zijn kinderen. Die krijgen in vergelijking met andere landen vaak onbewust, ontstellend ongezond te eten. Zweedse kinderen kijken met grote verbazing naar wat de Nederlandse ouder in een voor hen doodnormale (gezonde) lunchtrommel stopt. En dan is het nog maar te hopen dat kinderen die slappe boterhammen met fabriekskaas en de mierzoete Liga niet rechtstreeks in de vuilnisbak mikken en inruilen voor een Turkse pizza. En ondanks dat kinderreclame verboden is, weet de voedingsindustrie, door bijvoorbeeld aanwezig te zijn op cruciale locaties, of speelgoed weg te geven, toch succesvol concepten als McDonalds en Coca-Cola diep in het beïnvloedbare kinderbrein te planten.

Markt voor slecht eten

En waarom eigenlijk? Zoals wel vaker is het simpele antwoord: geld. Ongezond eten produceren is goedkoop. Gezond eten, zoals het telen van groente en fruit, is duur. Dus om zo hoog mogelijke marges te behalen (lees: winst), is er een gigantische markt ontstaan voor slecht eten. Het geld dat overblijft wordt vervolgens in marketing gestopt.

Zoals de titel doet vermoeden is De mens is een plofkip geen vrolijk stemmend boek, maar eerder een activistisch pamflet dat terecht gehakt maakt van de ogenschijnlijk buutvrije voedingsindustrie. Zitten zou het nieuwe roken worden, maar na het lezen van De mens is een plofkip is het eerder de voedingsindustrie die net als sigarettenfabrikanten de mens doelbewust ziek maakt. Nu verschuilen fabrikanten zich nog achter het neoliberale idee dat consumenten keuzevrijheid hebben en ervoor kiezen om zich vol te proppen met eten dat expres zo ongezond mogelijk is gemaakt. Maar het boek wordt zo mogelijk nóg cynischer als blijkt dat grote voedselproducenten populaire dieetbedrijven hebben overgenomen.

Interessant is de historische ontwikkeling die Van de Keuken schetst: ‘Waarom zijn we dikker geworden?’ Honderd jaar geleden aten mensen bijvoorbeeld gemiddeld ‘minder dierlijke eiwitten dan een flexitariër nu’. Moeders stonden dan ook zo’n twee uur per dag in de keuken. Een andere wereld dan de huidige, waarin gemak en tijdsbesparing de heilige graal van koken zijn geworden. We zijn minder gaan bewegen en ‘een vretende mens’ geworden. Het boek legt heel bewust de ‘schuld’ niet bij die vretende mens zelf, maar fileert juist het neoliberale idee van eigen verantwoordelijkheid.

Maar, zolang zelfs de suikertaks er politiek nog niet doorheen komt, is de bewustwording bij de lezer pure winst. Want die uitgekiende karamel-zeezout chocoladereep van Tony’s Chocolonely zal niet meer helemaal hetzelfde smaken.