Fleishman zit in de problemen

Taffy Brodesser-Akner Haar roman over de perikelen van neurotische Joodse New Yorkers doet sterk denken aan een feministische versie van de Zuckerman-boeken van Philip Roth.

Ach, de huwelijksperikelen en social climbing-obsessies van rijke witte mensen in Manhattan. Wie begint aan Fleishman zit in de problemen, de debuutroman van Taffy Brodesser-Akner (1975), moet eerst over een drempel stappen waarop in grote letters ‘first world problems’ staat. New York heeft momenteel wel wat anders aan het hoofd dan het geklaag van Toby Fleishman, een hepatoloog die met zijn salaris van een kwart miljoen per jaar de risee is van zijn schatrijke vriendenkring. De rest van de wereld had trouwens al heel lang wat anders aan het hoofd dan het geklaag van Toby Fleishman. Met zijn huis in de Hamptons. En zijn succesvolle ex-vrouw Rachel die zeventien keer zoveel verdient en alsnog alles van hem af wil pakken.

Maar voorbij die drempel verleidt het boek meteen, allereerst door de ontwapenende stijl. Toby’s misère wordt verteld door een ander personage, diens oude vriendin Libby Epstein, die zijn verhaal met precies de goede mix van meewarigheid, leedvermaak en inlevingsvermogen serveert. Als een feministische reïncarnatie van Nathan Zuckerman, Philip Roths bekende alter ego: net zo grappig, net zo Joods.

En wanneer het boek halverwege ineens een andere wending neemt, waarin Libby – fulltime moeder in een brave wijk in New Jersey, voormalig journalist bij een mannenblad – het verhaal overneemt, dan valt alles min of meer op zijn plek. Dan wordt duidelijk waarom van ons gevraagd wordt honderden pagina’s lang naar het gejeremieer van die geprivilegieerde hepatoloog te luisteren.

Echtscheiding

Na zijn echtscheiding lacht het leven Toby aanvankelijk toe. Waar hij in een vorig leven geen schijn van kans maakte bij de vrouwen, met zijn minderwaardigheidscomplex, zijn geringe lengte en neiging tot molligheid, stroomt zijn telefoon tegenwoordig – dankzij de uitvinding van dating-apps – vol met geile berichten van zelfverzekerde vrouwen die ruimdenkend zijn en hem nog vóór de eerste ontmoeting foto’s sturen van al hun lichaamsdelen.

Totdat Rachel naar een yogaresort vertrekt, de kinderen bij hem achterlaat en wekenlang niet meer te bereiken is, en dat aan de vooravond van een belangrijke promotie op zijn werk. Het is ook nog zomervakantie.

Aan Libby, die hij twintig jaar eerder ontmoette in Israël en met wie hij nu de vriendschap probeert te hernemen, vertelt hij over zijn mislukte huwelijk. Hoe Rachel van een intelligente, gevoelige vrouw veranderde in een ijskoude furie die haar carrière voor het gezin plaatste. Voor wie alles draaide om de gunst van vrouwen hoger in de Upper East Side-voedselketen dan zij. Toby kon níéts meer goed doen. Terwijl hij toch zo’n fatsoenlijke saaie vent is gebleven die kookte, de kinderen ophaalde en een gezonde work-life-balance in ere hield.

Aan het begin zit een prachtige scène, die achteraf een aanwijzing blijkt te zijn. In het ziekenhuis wordt een patiënte opgenomen (‘een blondine met een neuscorrectie die al zo vroeg in haar puberteit was uitgevoerd dat de columella onder het tussenschot uitdroop zodat de twee randjes in de neusgaten zichtbaar waren’) die om onduidelijke reden buiten bewustzijn is en ‘geel ziet als een markeerstift’. Toby’s arts-assistenten denken aan levercirrose, maar Toby maant ze om preciezer te zijn. ‘Luister naar de patiënt’, zegt hij tegen de onzekere assistenten – de patiënte kan toch niet praten? Wanneer hij het ooglid optilt, zien ze een beeldschone koperen ring rond de iris, wat betekent dat de vrouw de zeldzame ziekte van Wilson heeft.

Menselijke ziel

Later trekt Libby het verhaal naar zich toe. Het komt niet in Toby op om naar haar leven te vragen, dus besluit ze zelf maar te vertellen over haar huwelijk, haar twijfels, en over hoe ze als journalist nooit serieus werd genomen. Ze interviewde vooral mannen. Vrouwen hadden altijd hetzelfde verhaal, het ging altijd over de strijd om ergens te komen, om iets te worden, ‘wat niet betekende dat het niet belangrijk was. Maar het was dodelijk saai. De eerste keer dat ik een man interviewde, begreep ik dat we het meer over iets als de menselijke ziel hadden.’ Mannen hoeven niet eerst te vechten om gehoord te worden, dus hebben ze de luxe om zich ergens écht mee bezig te houden.

Zelf voelt ze zich echter ook niet gehoord, en zo leert ze om zich als ghostwriter toch te kunnen uitdrukken. ‘Ik legde mijn verhaal op het hunne, als in zo’n biologieboek waarin je de bladzijde met de spieren op de bladzijde met het geraamte van het menselijk lichaam kunt leggen. Ik schreef via hen over mijn problemen.’

Luister naar de patiënt. Al die tijd dat we Toby aanhoorden, ging het eigenlijk over Libby. En misschien wel over Taffy Brodesser-Akner zelf, die ook journalist bij een mannenblad was en in New Jersey woont. Ze had een Trojaans paard nodig. Niemand kijkt vrouwen in de ogen, anders was de ziekte van Wilson allang opgemerkt.

Maar daar eindigt het niet – gelukkig, zou ik willen zeggen, anders zou het boek niets meer dan een vermakelijk en terecht lesje zijn geweest. Libby keert weer terug bij Toby’s perspectief, alsof ze niet net haar bedoelingen uit de doeken heeft gedaan, en vervolgens ontmoet ze Rachel, die óók haar verhaal aan Libby doet. Dat blijkt veel schrijnender dan Toby dacht, met een aanranding, een horrorbevalling en onophoudelijke sociale ontmoediging. Ze moet tien keer zo hard werken, vertelt ze, en nog wordt ze genadeloos afgerekend door de wereld (het saaie verhaal).

Dat slot zet Libby’s feministische boodschap onder spanning. Want eigenlijk vinden ze zichzelf allemaal het zieligst, zowel de mannen als de vrouwen, en voor hun ongeluk geven ze allemaal anderen de schuld. De kritiek op het patriarchaat wordt niet ondermijnd, en toch wordt het ongemakkelijk. De personages hebben alleen oog voor hun eigen verhaal; niemand is in staat werkelijk naar iemand te luisteren. Noch Libby, noch Rachel.