Soms kunnen je grootouders mythische proporties aannemen, zeker als je ze nooit hebt gekend. Dat overkwam Anna van Suchtelen met haar Poolse grootmoeder Helenka Drecka (1887-1925). Als kind hoorde ze haar vader regelmatig telefoneren in een exotisch klinkende taal. Ook reisde hij jaarlijks in een met voedsel en huishoudelijke apparatuur volgestouwde auto naar Oost-Europa. Toen ze elf was, werd het ‘mysterie’ onthuld: Anna had een Poolse oma, die weliswaar allang dood was, maar van wie in communistisch Polen nog altijd familie leefde.

Pas een halve eeuw later besloot Anna van Suchtelen uit te zoeken wie die oma was. Het heeft een boek opgeleverd waaruit een fascinerend beeld oprijst van zowel de ondergang van de Oost-Europese adel als de opkomst van de exacte wetenschappen en dan vooral de rol van vrouwen daarin. En natuurlijk is er een liefdesverhaal. Compleet met muziek.

Helenka komt uit een Poolse adellijke familie uit Wolynië, dat rond 1900 nog bij tsaristisch Rusland hoort, maar nu in Oekraïne ligt. Haar vader, een chemisch ingenieur, is eigenaar van een succesvolle suikerfabriek. De Dreckis leven naar hun stand en wisselen hun verblijf op hun landgoed ’s winters af met grootstedelijk vermaak in hun appartement in Kyiv.

Als kind al is Helenka gefascineerd door de ontdekkingen op natuurwetenschappelijk gebied, die elkaar begin twintigste eeuw in hoog tempo opvolgen. De Pools-Franse natuur- en scheikundige Marie Curie, de uitvindster van polonium, is haar grote voorbeeld.

Vader Drecki, een Poolse patriot die streeft naar heroprichting van de in 1795 door Rusland, Oostenrijk en Pruisen opgedeelde Poolse staat. is een modern mens. Hij stuurt zijn oudste dochter naar een Poolstalige meisjeskostschool in Warschau, waar ook exacte vakken worden onderwezen.

In Warschau ontmoet Helenka Marie Curie, die in 1903 met haar man de Nobelprijs heeft gekregen en haar geboorteland bezoekt. Hierna weet ze nog zekerder dat ze natuurwetenschappen wil studeren.

Maar onder de tsaar zijn universiteiten voor vrouwen niet toegankelijk. En weer is het Helenka’s vader die zich ermee bemoeit. Zodra zijn dochter haar exacte vakken heeft opgevijzeld, stuurt hij haar naar de fameuze Eidgenössische Technische Hochschule in Zürich, waar ook Einstein heeft gestudeerd. En daar begint het echte verhaal dat Van Suchtelen wil vertellen. Een verhaal dat ze met zoveel verve en op zo’n aangenaam lichte, bijna literaire toon vertelt dat je 300 bladzijden lang het gevoel hebt door de wind van de geschiedenis te worden meegevoerd.

Verliefd op een jonkheer

In Zürich neemt Helenka’s leven een tweede wending als ze haar hart verliest aan een Nederlandse medestudent, jonkheer Eduard – Teddy – van Suchtelen. Hij komt uit een familie van muziekleraren, speelt viool en is opgegroeid in Nederlands-Indië. Het liefst zou hij als violist door het leven gaan, maar omdat daar niets mee te verdienen valt, heeft hij een technische opleiding gevolgd waarmee hij in Indië in de suikerindustrie wil werken. In Zürich moet hij eerst nog wel even het diploma van chemisch ingenieur behalen.

Vanaf dat moment wordt het relaas een teder liefdesverhaal. En zoals je al snel aanvoelt, loopt het niet goed af. Maar voor het zover is, gebeurt er nog van alles. Zo wordt er getrouwd en vertrekt het jonge paar naar Zweden, waar Teddy directeur van zeepfabrieken wordt en Helenka drie kinderen krijgt.

De productie van zeep beleeft in die dagen een grote ontwikkeling dankzij de toepassing van chloor waardoor de eerste waspoeders worden ontwikkeld. Helenka en Teddy storten zich nu op het bedenken van nieuwe chemische formules om dat proces te verfijnen. Ze vormen een succesvol duo geleerden, wat door Anna van Suchtelen met kennis van chemische zaken wordt verteld.

Op een gegeven moment verhuist het gezin naar Stockholm, waar ze een mooi appartement betrekken. Het is de gelukkigste tijd uit hun leven. Hoogstens wordt dat geluk overschaduwd als de suikerfabriek van vader Drecki door het oorlogsgeweld wordt verwoest en Helenka’s broer als cavalerist sneuvelt. Troostend is hoogstens dat na 1918 een nieuwe Poolse staat wordt opgericht, waar de Dreckis een nieuw thuis vinden.

Het woelige relaas van deze Pools-Nederlandse familie lijkt voor iemand die amper iets heeft meegemaakt onwaarschijnlijk. Soms heb je dan ook het gevoel een aangrijpende roman te lezen over de liefde tussen twee jonge mensen tegen de achtergrond van de woelige geschiedenis van de eerste drie decennia van de twintigste eeuw. En toch is het allemaal waar gebeurd. Anna van Suchtelen heeft het prachtig opgeschreven.