Het geluid van een lichaam

Brenda Navarro: Het geluid van een lichaam. (Ceniza en la boca) Vert. Joep Harmsen. Das Mag, 239 blz. € 22,99

‘No man is an island’, dichtte John Donne ooit maar in Het geluid van een lichaam is de hoofdpersoon, Diego, dat wel. ‘Een eiland is vaak iemand die zich erg eenzaam voelt,’ legt schrijver Brenda Navarro uit in een interview met de Spaanse krant El País. Ze vernoemde Diego naar een strofe uit het nummer ‘Sympathy’ van de band Vampire Weekend, tevens het motto van de roman: ‘Diego Garcia / Surrounded by the waves / Lonely in the ocean’. Diego Garcia is een minuscule atol in de Indische Oceaan en Navarro’s Diego heeft inderdaad iets van een geïsoleerd eiland: nadat zijn zus en hij als jonge pubers vanuit Mexico naar Spanje verhuizen lukt het hem niet te aarden in zijn nieuwe leven. Hij wordt steeds eenzamer, sluit zich meer en meer af van zijn omgeving en pleegt uiteindelijk zelfmoord door zich uit zijn slaapkamerraam te pletter te laten vallen op de straatstenen van Madrid, verzwolgen door de golven van het bittere immigrantenbestaan,

Schuldgevoelens

Dit is geen spoiler: al op de eerste pagina van Het geluid van een lichaam, denkt Diego’s zus, de naamloze verteller van het boek, aan ‘Diego die valt en het geluid van zijn lichaam dat tegen de grond slaat.’ In wat volgt probeert ze te achterhalen hoe Diego tot zijn daad gekomen is en worstelt ze afwisselend – of eigenlijk tegelijkertijd – met boosheid en schuldgevoelens. Diego was niet alleen haar broer, hij was op een bepaalde manier ook haar kind. Als de twee nog klein zijn vertrekt hun moeder naar Spanje om daar in de illegaliteit als schoonmaker te werken – alles beter dan het geweld en de armoede in Mexico, denkt ze – en de verteller krijgt de verantwoordelijkheid voor haar broertje, voedt hem in haar eentje op.

Negen jaar later laat hun moeder hen eindelijk ook overkomen. Diego gaat naar de middelbare school in Madrid, de verteller moet aan het werk. Ze past op baby’s, verzorgt oude mensen, poetst de huizen van rijke Spanjaarden, bezorgt maaltijden, maar het is nauwelijks genoeg om de eindjes aan elkaar te knopen. Tussen de bedrijven door probeert ze Engels te leren en, later, als ze in Barcelona woont, Catalaans, in de hoop ooit te kunnen studeren. Maar het racisme en de ongegeneerde vreemdelingenhaat waar ze overal in Spanje op stuit ontmoedigen haar zo dat ze haar droom op een betere toekomst opgeeft. ‘Wat is er nodig om jouw buurt te verbeteren?’ vraagt de docent Catalaans. ‘Minder immigranten’, antwoorden de studenten en niemand spreekt ze tegen. Haar Schotse vriendje Tom begrijpt heel goed waarom het Zuid-Amerikanen niet lukt om de criminaliteit in hun landen van herkomst op te lossen: ‘Het is alsof corruptie ze in het bloed zit.’ Diego wordt op school ‘baviaan’ genoemd, kinderen maken apengeluiden als hij langsloopt, leggen bananen op zijn stoel. Op straat wordt hij achtervolgd, bedreigd, uitgescholden. Waar zijn zus moedig doorploetert, wordt de gevoelige Diego steeds moedelozer en zwaarmoediger.

Mensenrechtenactivist

Het geluid van een lichaam is de tweede roman van Brenda Navarro, die naast schrijver mensenrechtenactivist is en onderzoek doet naar migratie en vrouwenarbeid. Net als haar hoofdpersonen verhuisde zij van Mexico naar Spanje, alleen deed ze dit onder totaal andere omstandigheden: nadat ze in Mexico-Stad een studie sociologie en feministische economie afrondde vertrok ze naar Barcelona om een master genderstudies te volgen. In het interview in El País vertelt ze dat Latijns- Amerikaanse studenten in Spanje zich vaak schuldig voelen over hoe makkelijk ze het hebben vergeleken met het immense leger aan illegale schoonmakers, huishoudsters, koks en bouwvakkers uit hun thuisland. ‘Ik begrijp hoe geprivilegieerd ik ben,’ legt ze uit, ‘omdat ik niet ben aangekomen zoals zij en niet lijd zoals zij.’ Dit is, vermoedt ze, waarom ze haar roman geschreven heeft.

Dat Navarro een stem wil geven aan mensen die niet vaak de literatuur halen, die veelal onzichtbaar blijven en ongezien de meest vreselijke beproevingen moeten doorstaan, is dapper en nobel. Maar ze wil zo graag dat de lezer begrijpt hoe zwaar haar personages het hebben, wil zoveel onrecht aan de kaak stellen – naast discriminatie en de manier waarop immigranten in Spanje genadeloos uitgebuit worden ook nog de gewelddadige veldslagen tussen narco’s en soldaten in Mexico, seksisme, femicide, de arrogantie van verwende Europeanen, de hypocrisie van witte feministen – dat haar verhaal verdrinkt in de boodschap. Haar schrijfstijl is rommelig, met veel tijdssprongen en terugblikken die willekeurig aanvoelen. Alles, gevoelens, beweegredenen, ontwikkelingen, wordt tot in den treure uitgelegd, als lezer hoef je bijna niks zelf te bedenken. Daardoor is Het geluid van een lichaam meer een lang pamflet dan een roman. Maar ook al is het als roman niet bijzonder goed gelukt, als pamflet is het schrijnend, hartverscheurend en noodzakelijk.