Ik herinner me
Dit Amerikaanse cultboek, met fantasieën over goede gevangenisseks, was een beetje vreemd
Joe Brainard Zijn cultklassieker uit 1975 gaat over herinneringen aan nietszeggende dingen. Toch werkte het heel meditatief, al is het allemaal wel heel Amerikaans.
Ik herinner me is er eindelijk in het Nederlands. De memoir van kunstenaar en schrijver Joe Brainard (VS, 1942-1994) wordt wel een cultklassieker genoemd – dat impliceert iets undergrounds, iets mafs. En qua vorm is het boek ook wel wonderlijk: in honderden herinneringen, korte alinea’s, soms maar één zin, die állemaal beginnen met ‘ik herinner me’ schetst Brainard zijn leven, of misschien eerder zijn ontstaansgeschiedenis, of simpelweg: de dingen die hem bijbleven. Heel algemene, vrijwel nietszeggende dingen als: ‘Ik herinner me vele septembermaanden’, zeer specifieke zaken, regelmatig dromen en fantasieën als: ‘Ik herinner me (als dít geen afknapper is) fantasieën waarin ik een antiekzaak opende met alleen zéér exclusieve voorwerpen, spaarzaam uitgestald [...]’. De herinneringen staan niet per se op chronologische volgorde, wel werkt Brainard associatief. Gaat het over bepaalde haardrachten, gaat het algauw ook over hoe huizen in die tijd (zijn jeugd, vaak) waren ingericht, wat ze aten (‘ik herinner me ijs in laagjes: roze, bruin en wit’), hoe ze erbij liepen (‘ik herinner me die felgekleurde nylon seersucker-shirts waar je doorheen kon kijken’), naar welke films ze keken.
Beetje vreemd
Het werkt haast meditatief. Ook omdat de schrijver, hoewel heel dicht op zijn eigen huid, ook een bepaalde berusting over lijkt te brengen. De dingen waren zo, en hij benoemt ze. Bijvoorbeeld: ‘Ik herinner me de tijd dat zwarte mensen achter in de bus moesten zitten.’ Is het een zwaktebod dat hij zich daar vervolgens niet over uitspreekt? Of is juist het opschrijven van dramatische zaken naast het mondaine, juist wat het boek indringend maakt? Ik vermoed dat het antwoord ergens in het midden ligt, en gekleurd wordt door de tijd. Ik herinner me werd voor het eerst in 1975 gepubliceerd. Er waren diverse emancipatoire bewegingen actief, maar wat Brainard opschreef was nog lang niet vanzelfsprekend; dit geldt ook voor de vele herinneringen omtrent zijn geaardheid, de gay scene, seks. Dat verklaart misschien de cultstatus van het boek: het wás ook een beetje fout, een beetje vreemd.
Paul Auster categoriseert en telt de herinneringen in een aardig voorwoord. School en kerk, seksueel, inzichten en bekentenissen, enzovoorts. Hij zegt dat Brainards werk ‘boven het zuiver particuliere en persoonlijke uitstijgt en een werk wordt dat over iedereen gaat – op dezelfde manier waarop alle grote romans over iedereen gaan.’ Voorzichtig (wie ben ik om Auster tegen te spreken) durf ik hier te stellen dat die vlieger niet helemaal opgaat. De herinneringen zijn intens Amerikaans en dan ook nog een beetje gedateerd, waardoor bepaalde namen, grappen en anekdotes misschien niet helemaal landen.
Waar Brainard natuurlijk wel in slaagt is het overbrengen van een bepaald gevoel; verwondering over het leven, de onhandigheid erin. Zijn onbeholpenheid maakt hem een aimabele verteller, ook al mondt die bijvoorbeeld uit in het omleggen van zijn vissen, omdat hij ijsblokjes in hun water doet tijdens een hittegolf. Zijn observatievermogen en oog voor detail (‘ik herinner me vilten jurken met uitgeknipte vilten poedels erop. Soms zaten er siersteentjes op de kraag’) werken aanstekelijk. Maar het mooist is het boek als die door elkaar gehusselde chronologie je bij de lurven grijpt; eerst gaat er een vriend van Brainard – schrijver Frank O’Hara – dood, om vervolgens springlevend Brainards bestaan in te lopen. Zich te voegen in dat net-niet-universele universum, vol vrouwen in nylon kousen, Halloweensnoep, fantasieën over rauwe, goede gevangenisseks en het Hollywood van Betty Grable.
15-07-1976 Roos van Rijswijk
Ik herinner me is de cultklassieker uit 1970 van auteur en kunstenaar Joe Brainard, over opgroeien in de jaren ’50 in Oklahoma en zijn leven in de jaren ’60 en ’70 in New York City. Als autobiografie was Brainards methode briljant eenvoudig: specifieke herinneringen opschrijven wanneer ze naar de oppervlakte van zijn bewustzijn kwamen, elk voorafgegaan door het refrein ‘Ik herinner me’.
‘In eenvoudige, openhartige zinnen brengt hij de menselijke ziel in kaart en verandert hij permanent de manier waarop we naar de wereld kijken. Ik herinner me is zowel razend grappig als diep ontroerend.’
– Paul Auster
'Zijn onbeholpenheid maakt hem een aimabele verteller, ook al mondt die bijvoorbeeld uit in het omleggen van zijn vissen, omdat hij ijsblokjes in hun water doet tijdens een hittegolf. Zijn observatievermogen en oog voor detail (‘ik herinner me vilten jurken met uitgeknipte vilten poedels erop. Soms zaten er siersteentjes op de kraag’) werken aanstekelijk. Maar het mooist is het boek als die door elkaar gehusselde chronologie je bij de lurven grijpt.'
- Roos van Rijswijk in NRC (vier sterren)
'Brainards formule zorgt ervoor dat je het gesprek met jezelf aangaat. Het is een soort herinneringsmachine en zet aan tot geweldige verhalen. Je geheugen zit voor een deel op slot maar door de manier waarop Brainard schrijft over de kleur van zijn eerste fiets of slaapkamer, komen er dingen bij jezelf los. Een fantastisch boek.’
- Grietje Braaksma (Boekhandel Broese) in de Volkskrant
‘Ze is verbijsterend simpel, maar de ‘methode’ die Joe Brainard begin jaren zeventig hanteerde in zijn nu vertaalde meesterwerkje Ik herinner me noemt lyrisch inleider Paul Auster terecht een ‘toverformule’ [...] een pointillistisch zelfportret én een prachtig tijdsbeeld. Magisch neveneffect: mompel de titel een paar keer voor je uit, en je begint vanzelf je eigen versie te maken.’
– Dirk-Jan Arensman in de VPRO-Gids
'Ronduit geniaal, dit diamanten spiegelpaleis.'
- Focus Knack
'Het boek geldt inmiddels als een bescheiden Amerikaanse klassieker, met dien verstande dat het, in al zijn bescheidenheid, ongewoon veel invloed uitgeoefend heeft en heel wat andere schrijvers heeft geïnspireerd. ‘Ik kan me niet herinneren,’ aldus begint Paul Auster zijn voorwoord, ‘hoe vaak ik I Remember heb gelezen.’ Een keer of zeven, acht, schat hij. Aan dat aantal zal ik niet geraken, maar ik raad het boek met veel plezier aan.'
– Christophe Vekeman op Klara.be
‘Ik zou pleiten voor Ik herinner me als een van de ongeveer twintig belangrijkste Amerikaanse autobiografieën, belangrijk vanwege de onbelangrijkheid en de vermenging van culturele snuisterijen met seksuele openhartigheid en zelfonthulling.’ – The New Yorker
| ISBN | 9789492068880 |
|---|---|
| Aantal pagina's | 232 |
| Datum van verschijning | 20220322 |
| NRC Recensie | 4 |
| Breedte | 130 mm |
| Hoogte | 190 mm |
| Dikte | 22 mm |