Lapvona

Het leven is niet makkelijk in Lapvona. Dat merkt de dertienjarige mismaakte Marek vrijwel dagelijks, wanneer hij zijn vader Jude helpt met diens werk, het hoeden van lammeren. Er is schaarste, weinig vertier en nog minder levensvreugde. Wel is er de leer van Christus, die wordt onderwezen door pastoor Barnabas. Marek en Jude geselen zichzelf regelmatig om God genadig te stemmen. Soms zoekt Marek geborgenheid bij Ina, de bejaarde min die het hele dorp heeft gezoogd en wier borsten maar niet opdrogen.

Dit alles speelt zich af in een middeleeuwse setting. Driehonderdvijftig pagina’s lang beschrijft Moshfegh in haar nieuwe roman de belevenissen van de dorpsbewoners, en van landheer Villiam die in het grote huis boven het dorp resideert. We leren veel personages kennen, maar de eigenlijke hoofdpersoon is Marek, hij is degene met een verborgen afkomst, hij is degene die van het dorp naar het landhuis van Villiam promoveert.

Pestepidemie

Ooit was Lapvona een ‘bijzonder oord, bekend om de goede aarde en het mooie weer’. Maar na een pestepidemie is alles anders. ‘Overlevenden werden besmet met angst en hebzucht.’ Liefde en vriendschap lijken niet meer te bestaan, Lapvona is een benauwde plek zonder hoop geworden, de heersers zijn corrupt, godsdienst biedt geen soelaas. Die pestepidemie krijgt niet al te veel aandacht, maar net genoeg om je af te vragen of Lapvona bedoeld is als een (post-)coronaroman. Wil Moshfegh ons een beeld geven van een wereld na een pandemie? Dat zou een interessant uitgangspunt kunnen zijn, maar dat maakt van Lapvona nog geen goed boek.

Ottessa Moshfegh (1981) wordt terecht gezien als een van de interessantste schrijvers van haar generatie. Met Lapvona bewijst ze die reputatie geen goede dienst. Het probleem is niet dat de wereld waarin ze haar personages laat ronddolen beklemmend en vreugdeloos is. Of dat alle personages stuk voor stuk kleingeestig, egocentrisch of opportunistisch zijn; het probleem is dat die personages zo vlak en onverschillig beschreven worden dat het de lezer algauw worst zou wezen wat er met ze gebeurt.

Die vlakke, onverschillige manier van vertellen paste Moshfegh ook toe in een roman als Mijn jaar van rust en kalmte. Daar paste die stijl perfect bij het verhaal, dat handelt over een jonge vrouw die steeds verder vervreemdt van haar omgeving en zich uit de wereld terugtrekt. Maar een boek over een gemeenschap waarin het perspectief voortdurend tussen de personages wisselt vereist een andere manier van vertellen, een stijl die de betrokkenheid van de lezer vergroot.

Ter verdediging van Moshfegh kan je aanvoeren dat dit nu juist het effect kan zijn dat ze beoogt: een gevoel van uitzichtloze vervreemding die het hele universum beslaat. Het wereldbeeld dat uit Lapvona valt af te leiden, is tenslotte zo negatief dat het niet vraagt om betrokkenheid; er is niets om je mee te engageren. Maar als dat al de bedoeling is, slaagt Moshfegh er niet in dit wereldbeeld over te brengen; de lezers verliezen alleen maar hun interesse. Soms vraag je je af of ze er wel helemaal met haar hoofd bij was. De roman is veel te lang, om maar wat te noemen. Er wordt veel herhaald en uitgelegd, het tempo is tergend traag en hier en daar is de stijl zo ouderwets en uitleggerig dat je je afvraagt of Moshfegh het wel allemaal serieus bedoelt. ‘Wat hij natuurlijk niet wist, was dat de bandieten voor Villiam werkten.’ ‘Wat Marek toen nog niet kon doorzien, was dat de priester een charlatan was.’ Hoe Lapvona eruitziet, wordt ook niet duidelijk. Op een gegeven moment worden de dieren opgesomd die in de buurt ronddwalen, beren, bizons, wat al niet – het is een op zichzelf staande mededeling, nooit komt iemand zo’n beest tegen. Een zwangere vrouw wordt geïsoleerd van haar omgeving om een ‘verdwaalde bacil’ geen kans te geven. Dat woord komt nogal anachronistisch over in een verhaal dat zich in een middeleeuwse setting afspeelt.

Paardenogen

Het is wel interessant dat zich binnen die setting vreemde dingen afspelen; zo kan de blinde vroedvrouw Ina haar ogen vervangen door paardenogen die ze los in de oogkassen draagt maar die wel haar blindheid genezen. Ook kan ze bij zwangere vrouwen met haar hand het gezichtje van de foetus strelen. Bij dit soort dingen veer je een beetje overeind, en word je nieuwsgierig naar wat er nog meer kan in deze wereld. Soms kom je mooie formuleringen tegen. ‘En als hij bad, had Marek altijd het idee dat er woede uit zijn vaders schouders stoomde, dat de wreedheid als damp uit hem ontsnapte.’ Maar al met al is het te weinig. Uiteindelijk blijft Lapvona een trage en vage roman, of het boek nu bedoeld is als spiegel van onze samenleving of niet.