Lodewijk Asscher: de val van een stoïcijnse optimist

Politiek profiel Lodewijk Asscher kwam, zag, verloor en excuseerde zich. Wilfred Scholten volgde hem vier jaar lang.

Wilfred Scholten had het begin januari nog gevraagd aan PvdA-leider Lodewijk Asscher: hij zou toch niet gaan opstappen als lijsttrekker? Nee, verzekerde Asscher de schrijver die hem vier jaar gevolgd had, want dan klopte de titel van het boek dat Scholten in februari zou publiceren niet meer. Dat was: Lodewijk: Portret van een stoïcijns optimist.

Het werd: Lodewijk: Val van een politiek talent. Want op 14 januari jl. plaatste Asscher een filmpje op Facebook met de mysterieuze titel ‘Een ander moment, een andere manier’ en kondigde hij zijn vertrek als lijsttrekker aan. De avond ervoor was hij door partijvoorzitter Nelleke Vedelaar ingelicht over de uitslag van een congresmotie: een derde van de leden die gestemd hadden, wilde dat Asscher direct zou vertrekken vanwege zijn rol in de Toeslagenaffaire. Een ‘motie van steun’ kreeg steun van zo’n tweederde van de stemmers. Niet echt een sterk mandaat om de verkiezingen mee in te gaan.

Asscher kwam daarmee in feite de belofte na die hij bij zijn aankomst in Den Haag had gedaan: ‘Ik ben Lodewijk Asscher en ik ga u teleurstellen’, zei hij toen. Asscher kwam, zag, verloor en excuseerde zich.

Het politieke talent dat als Amsterdamse wethouder al landelijke allure kreeg door de strijd aan te gaan over de privatisering van Schiphol, gaat toch vooral de geschiedenis in als de man onder wiens leiding de PvdA haar diepste dal (voor nu) bereikte: negen zetels. Scholten beschrijft de opkomst en ondergang van Asscher aan de hand van karakteriseringen, bijvoorbeeld ‘De overmoedige’, de ‘De winnaar’ en ‘De fatsoenlijke’. Dat geeft een sterk inzicht in het politieke leven van een talent dat zijn belofte eigenlijk niet heeft ingelost. Hij werd als grote belofte naar Den Haag gehaald, maar verloor de verkiezingen. Hij moest de PvdA weer gaan redden, maar struikelde voortijdig. In de PvdA hoorde ik de afgelopen jaren soms wel wat gegniffel over Asschers premiersuitstraling: mooie ambitie, wel een beetje gek voor een partij die amper in de dubbele cijfers peilt.

Excuus-socialisme
Vreemd ook hoe een politicus die wilde winnen jarenlang vooral een defensieve strijd voerde. Scholten zag het op de talloze avondjes in het land die hij bezocht. Steeds stelde Asscher zijn publiek de vraag of zíj zonder fouten waren gebleven. Nee, natuurlijk niet: dus dat hij ze ook gemaakt had, was heel normaal. ‘Ik ben niet onfeilbaar’, zei Asscher vorig jaar in een interview in NRC. Dat die eerlijke, maar verdedigende houding uiteindelijk culmineerde in een vroegtijdig afscheid als lijsttrekker is in die zin niet verbazingwekkend: Asscher leek niet te spelen voor de winst, maar vooral om niet opnieuw te verliezen.

Daarbij ontstonden eigenlijk twee Asschers. Er was de linkse oppositieleider die op het Binnenhof gerespecteerd werd om zijn debatkwaliteiten en zijn soevereine houding, die lonkte naar het Torentje en die ondanks de marginale positie van zijn partij inderdaad soms de aura leek te hebben van een premierskandidaat, die misschien ook best premier had kúnnen zijn. En er was de kwakkelende PvdA-leider die door zich constant te excuseren ook een soort excuus-socialisme ontwikkelde: ik heb het fout gedaan, waarvoor excuses, maar de volgende keer zal ik écht opkomen voor de verworpenen der aarde. Waarbij ook opvalt hoe Asscher zich bij interne conflicten vaak afzijdig hield in plaats van dat hij ze oploste.

Scholten laat dat allemaal zien, sprak veel mensen rondom Asscher, maar het ontbreekt soms aan een duidelijke rode (no pun intended) lijn. Het einde, de val, komt wat abrupt: misschien dat hij meer tijd had moeten nemen om het boek naar dat moment op te bouwen. De publicatiedatum werd nu juist vervroegd, wellicht in een poging het boek na Asschers val meer relevantie te geven. Ik weet niet of dat geslaagd is: Lodewijk leest toch vooral als een profiel van een politicus wiens tijd, voor nu dan, is geweest.

12-03-2021 Mark Lievisse