Mensen met koffers

Vluchtelingengedicht krijgt nieuw leven in prachtig kinderprentenboek

Annemarie van Haeringen In haar met een Zilveren Penseel bekroonde boek schept ze ruimte voor verbeeldingskracht. Van angst tot hoop en verlangen naar huis.

Wie aan het oeuvre van Annemarie van Haeringen denkt, denkt aan zwierige lijnvoering, gevoel voor detail en gewaagde, sprekende kleuren. Niet toevallig is Matisse een grote inspiratiebron voor de drievoudige Gouden Penseel-winnares. Ze houdt van zijn knipsels en zijn palet: „Dat knalblauw of dat diep groen, dat is meteen duidelijk”, vertelde ze ooit in een interview over de Franse kleurenpionier, „die kleuren stáán.” En het moet gezegd, of het nu Van Haeringens eigen boeken zijn of die ze met anderen maakte, sobere prenten zal je er niet snel in aantreffen.

Hoe verrassend anders zijn de met een Zilveren Penseel bekroonde illustraties die ze bedacht bij Mensen met koffers, het hartbrekende vluchtelingengedicht van Sjoerd Kuyper dat eerder verscheen in de bundel Alleen mijn verhalen nam ik mee (1998) en vorig jaar terecht – want hoe actueel – een nieuw leven kreeg als prentenboekentekst. Geen dansende dieren of springerige figuurtjes, maar twaalf geschilderde portretten van uiteenlopende kindervluchtelingen van vroeger en nu tegen ingetogen gekleurde achtergronden met stevige penseelstreken. Hun kwetsbare gezichten staren je recht aan met een suggestieve waterige blik en monden. Het diepe leed dat ze hebben moeten verduren kun je slechts vermoeden. Of het angst, hoop, of een verlangen naar thuis is dat de kinderen drijft, mag je zelf bepalen: Van Haeringen creëert hier gedurfd en lovenswaardig alle ruimte voor ieders eigen verbeeldingskracht, wat bijdraagt aan de artistieke geloofwaardigheid van de intieme portretten en ze een universele dimensie geeft. De twee versregels op iedere spread versterken dit op een geweldige manier: ‘Mensen met koffers gaan over de wereld./ Van oorlog naar vrede, van honger naar brood’, lees je naast het eerste portret. Dit wordt gevolgd door: ‘Vaak zijn ze niet welkom. Dan moeten ze terug. Van voedsel naar honger. Van leven naar dood.’ Je kunt de regels lezen als een soort onderschrift bij de op zichzelf staande kinderportretten. Tegelijkertijd maken de verbindende rijmwoorden er een treffend tijdloos geheel van dat een wirwar van emoties losmaakt: medeleven, ongemak, machteloosheid, onbehagen…

Speelgoedbeer
Ronduit naargeestig zijn de spreads waarop tekst en beeld ogenschijnlijk disharmoniëren. Zo zie je bij de regels ‘De geur van het gras/ Dat je grootvader maaide’ geen portret maar een silhouet van een aan een boom opgeknoopt lijk. En bij ‘Haar haar dat zo kriebelde/ Als ze je kuste’ waaiert een donkere haardos als een golvende zee over de pagina uit; het minuscule mensenfiguurtje dat het vege lijf van een verdrinkingsdood probeert te redden staat pijnlijk symbool voor alle bootvluchtelingen. Hun tragische lot spreekt overigens ook uit de vindingrijke schutbladen. Op het voorste schilderde Van Haeringen koffers in allerlei soorten en maten, een zwemvest en speelgoedbeer. Op het achterste zijn de koffers veelbetekenend vervangen door zwemvesten, op eentje na, en ook de beer die bleef. Dichterbij de kern van het voortdurende, wereldwijde vluchtelingenleed had Van Haeringen niet kunnen komen.

08-10-2021 Mirjam Noorduijn