Omstandigheden

oos van Zomeren In zijn 64ste boek wordt de as van een hond uitgestrooid – diens dood doet naar adem happen. En dan staat Magere Hein ook voor de mensen klaar.

Hooiberg van Koos van Zomeren was één van de opvallendste titels van het vorige boekenjaar. Want wat bevatte het wel niet: er stonden gedichten in, verhalen, het bevatte memoires en citaten en dan weer was het een dagboek. Een soort genre-collage dus, bij elkaar gehouden door een suggestie van verval en boosaardigheid, waarin het net zo makkelijk over het doorgeschoten nutsdenken of het naar rechts uitwaaierende politieke spectrum ging als over de dagelijkse, sloffende wandeling naar zee van een weemoedige Duitse herder.

Van Zomeren (1946) pakte het met opvolger Omstandigheden, zijn 64ste boek, wat behoudender aan. Ronald, een bedaagde heer die voorheen decennialang een boekwinkel dreef, is daar ook de verteller naar. Omstandigheden bestaat uit twee delen, met eerst de beschrijving van een reis die Ronald maakt met zijn dochter Debbie. Het gaat, dat zal niet verbazen bij Van Zomeren, richting Alpen, alwaar onder meer de as van een overleden hond, dat kan ook al niet verbazen bij Van Zomeren, zal worden uitgestrooid. Ronald houdt van honden en de beschreven dood van een hond in een Franse baai doet de lezer naar adem happen. Ronald die een stuk hout de zee in wierp, hond Marley die erachteraan sprong, de ebstroom die het beest te pakken kreeg. ‘Je zag dat hij probeerde zich uit deze greep te bevrijden, dat hij uit alle macht probeerde om te keren – en toen dreef hij in no-time het zeegat uit.’ Brrr, dat is zo gruwelijk als de hond met de naald bij Dostojevski, als de gans bij Isaak Babel.

Deel 1 is sowieso sterk. Er zit beweging in, er staan terloopse observaties in die toch scherp zijn en op een subtiele manier heeft Van Zomeren ervoor gezorgd dat je je bordje ook weer niet al te kalm leeg eet. Hangt er nou iets van een seksuele spanning tussen vader en die op Rifka Lodeizen gelijkende dochter? Of staan ze gewoon op een gezonde manier dicht bij elkaar en moeten we ruimdenkender zijn over een ouder en een kind die vrijuit naar elkaars seksleven informeren?

Magere Hein slijpt de messen aan het eind van deel 1 en zet daarmee de toon voor het volgende deel. Daarin komt daadwerkelijk iemand te overlijden, maar wordt de dood vooral impliciet behandeld: Ronald takelt af (stramme achillespees, flatulentie), terwijl hij zich het hoofd breekt over het onaffe van zijn leven, over de deplorabele stand van de cultuur, over zijn eigen tanende belangstelling en – dat vooral – over de kapotte relatie met zijn zoon.

Deze Leo bepaalt ook de vorm van dit tweede deel, dat in feite een lange, niet-verzonden brief is van de vader aan de zoon. Met een zoon die in een landelijk dagblad leugens verspreidt over zijn familie schept Van Zomeren een dramaturgische kans waar de potentie van af spat: hoe gaat die blaaskaak zijn zelfgeschapen mythe in vredesnaam in stand houden? En hoe hoog is de prijs die hij voor zijn leugens zal betalen?

En daar gaat het dan goed mis in Omstandigheden, want Van Zomeren zet de ruimte vervolgens op z’n slapst in, namelijk door Ronald erover leeg te laten lopen. Geen scènes, geen dubbelzinnigheden, wat volgt is een litanie van de oude Ronald, die echt niet zoveel ruimte verdient. Honderd tot honderdvijftig pagina’s eruit en het boek was beter geweest.