Terug op de achterbank

Ik zie ik zie wat jij niet ziet, en het is: regressie. In Terug op de achterbank van Olivier Willemsen (1980) gaat de tweeënveertigjarige alleenstaande hoofdpersoon, opkrabbelend uit een depressie, met vakantie naar een huisje in de Auvergne. Met zijn ouders. Net als vroeger. Ze spelen onderweg autospelletjes zoals ‘ik zie ik zie wat jij niet ziet’ en ook voor het overige is alles bij het oude. De koeltas, de droppot, het getut en mild gehakketak van de ouders onderling, onderweg en ook als ze eenmaal in het huisje zijn: nu of straks een schijfje meloen, een dagtochtje maken of toch maar niet, enzovoorts. Als een serveerster Orangina komt brengen op een terrasje, vindt de moeder haar meteen een geschikt vriendinnetje voor zoonlief. Zij spreekt hem consequent met zijn oude koosnaam aan: ‘Kokindje’ – omdat haar echtgenoot haar ooit zo’n dropje aanbood en daaruit heel dit leven, al dit moois, voortsproot.

Het is tenenkrommend, tergend, maar ook aandoenlijk. Heel erg herkenbaar voor velen bovendien, en daarmee, ja, ook voorspelbaar. Toch is Terug op de achterbank allesbehalve saai. Willemsen schrijft in dit boek, dat compleet anders getoonzet is dan zijn eerdere werk zoals het mysterieuze en spannende Roza uit 2018, vooral heel droogkloterig-grappig. Een zoon beziet zijn ouders, op een toon die doet denken aan De avonden van Gerard Reve uit 1947, maar ook aan A.N. Rysts De nadagen (2018): ‘„Dag huisje,” zwaait mijn moeder als we de oprit af rijden. „Tot over twee weken.” [...] Mijn moeder neemt [...] afscheid van dingen die niet terugzwaaien. Van huizen, slagbomen op de camping, van het bos.’ Of, wanneer die moeder waarschuwt tegen morsen: ‘Mijn moeder heeft plakboelen al door voordat het plakboelen worden.’

Willemsen maakt ook geestige vergelijkingen. De vader, gehuld in korte broek met daaronder één steunkous, heeft een gehoorapparaat dat eruitziet als een ‘garnaalvormig stuk tandvlees’. Je begrijpt de irritatie van de zoon volkomen. Maar voelt daaronder ook de ontroering. De roman lijkt vooral grappig, maar is zo eenduidig niet. Zo goed als de zoon aldoor opmerkt wat irritant hetzelfde bleef, ziet hij de veranderingen, de oprukkende ouderdom, de aftakeling. Zelf verandert hij intussen niet of nauwelijks, ondanks wat pogingen: hij maakt een tochtje in zijn eentje, hij spreekt eens een vrouw aan, maar voor je het weet zit hij alweer bij de pakken neer. En roept de hulp van zijn oude ouders in. Hij staat min of meer stil en berust erin. Dat is een gewaagde keuze van Willemsen, en zeker ook een originele. Zelden zag ik een hoofdpersoon die ik zo graag door elkaar zou willen rammelen. Man, kies iets, doe iets. Maar nee. De ergernis over het uitblijven van een verwikkeling, van groei, confronteert je met je eigen verwachtingen als lezer.

In Terug op de achterbank worden ook vragen opgeworpen. Wat is je eigen verantwoordelijkheid, wat de schuld van je ouders – en hoe lang blijft dat gelden? Is sleur per definitie erg of is het ook nastrevenswaardig, om compleet met iemand te vergroeien? Wil ‘Kokindje’ niet zo worden als zijn ouders, of juist wel? En is zijn stilstand uiteindelijk niet veel erger dan die van hen?