Versplinterde ziel

Een zondagmiddag, een cultureel centrum in Tokio, november 1938. Vier jonge musici oefenen het strijkkwartet in a-mineur opus 29, de beroemde ‘Rosamunde’ van Franz Schubert. Een Japanse violist speelt het met drie jonge Chinese vrienden: een violist, een altviolist en een cellist. Zijn elfjarige zoon zit in een hoek een boek te lezen. Gestamp van laarzen, luidruchtige mannenstemmen. Japanse soldaten stormen naar binnen: wat doet deze Japanner in het gezelschap van drie Chinezen, het land waarmee Japan in oorlog is? Hij moet wel een ‘verrader der natie’ zijn, een hikokumin. Woedend vertrappen ze zijn viool, arresteren iedereen. De jongen zit verstopt in een kast, verstijfd van angst. Een van de soldaten ontdekt hem, schuift hem zonder een woord de vernielde viool in de hand. Zijn vader zou hij nooit meer terugzien.

Vanuit deze scène van grof militair geweld – het jaar ervoor is de Japans-Chinese oorlog gestart – heeft Akira Mizubayashi een wonderlijke, beeldschone roman geschapen, een conte philosophique in de Franse traditie. In de volgende hoofdstukken ontvouwt het verhaal zich, als een bloem die zich blad voor blad opent; herhalingen klinken als een refrein, terugblikken en dialogen wisselen elkaar af, beschrijvingen zijn vaak ontleend aan een muzikaal vocabulaire.

Grote componisten zijn daarbij Mizubayshi’s leidraad: je zou een prachtig concertprogramma kunnen samenstellen van de muziekstukken die hij, als waren het personages, in zijn roman oproept. Zijn hoofdstukken dragen de namen van de delen van Schuberts ‘Rosamunde’. Het ‘allegro ma non troppo’ klinkt, vol heimwee naar een serene wereld, het motief kondigt dreigend gevaar aan en schildert ‘weemoedige eenzaamheid’. In ‘Andante’ wordt het verhaal in rustig tempo verder uitgewerkt, ‘Menuetto’ verplaatst zich in danspassen naar het heden, en in ‘Allegro moderato’ versnelt het tempo naar de aangrijpende apotheose.

Ook de ‘Gavotte en rondeau’ van Bach is een terugkerend motief; het begint met een sprankelend thema van ‘oprechte levensvreugde’, tot de muziek van kleur en sfeer verandert, de lucht betrekt en duister wordt. Om daarna weer naar vrolijker sferen terug te keren.

Ziel van een viool

De elfjarige zoon, hoofdpersoon van de roman, die na het wegvoeren van zijn vader wees is geworden, wordt geadopteerd door een Franse vriend van zijn vader en verhuist naar Frankrijk. Hij kiest voor een opleiding tot vioolbouwer, studeert in Cremona en Mirecourt, de fameuze stad van de vioolbouw in de Vogezen. Zijn enige doel in het leven is zo goed in zijn vak worden, dat hij zijn vaders vertrapte viool zal kunnen restaureren. Samen met zijn vrouw, een professionele strijkstokkenmaakster, speurt hij jaren later naar sporen van de musici met wie zijn vader toen speelde. Leven ze nog, waar zijn ze, en vooral: wat is er met zijn vader gebeurd? Vijfenzestig jaar later ontdekt hij meer, dankzij een krantenartikel en correspondenties per mail: ‘De tijd ontsteende en ontstarde’.

Zo vertelt de in Japan geboren en opgegroeide Akira Mizubayashi stap voor stap een bijzonder verhaal over de reconstructie van de ziel van een viool. De symboliek ervan zal geen lezer ontgaan: herhaling, perspectief, muzikale duiding en sprongen in de tijd draaien steeds elegante pirouettes om dit thema. De schrijver leerde al jong Frans, door naar de radio te luisteren, ging in het Frans schrijven, slaagde erin de Franse uitgeverij Gallimard voor zijn werk te interesseren, en werd hoogleraar Franse taal- en letterkunde in Tokyo.

Hoewel hij met zijn wereldwijd succesvolle roman een ode schreef aan de helende kracht van de muziek, wijst Mizubayashi indirect maar nadrukkelijk op de anti-democratische tendensen in zijn geboorteland.

Zo is zijn roman niet alleen een ontroerende hommage aan de veerkracht van de mens, maar ook een waarschuwing tegen de achtergrond van Hiroshima en Nagasaki: zijn Chinees-Japanse kwartet speelde Schubert in tijden van ‘oorlogszuchtige bezetenheid’, toen het land ten prooi was aan ‘een nationalistische kanker’. Maar horen we, in de verte, niet opnieuw het gestamp van laarzen?