Vrede op onze voorwaarden

Feminist of niet, dit boek laat je niet onbewogen

Feminisme Bij de vredesonderhandelingen in Parijs in 1919 eisten feministen een plaats op aan de onderhandelingstafel. Mona L. Siegel schreef hun boeiende geschiedenis.

Op 6 april 1919 komt Soumay Tcheng aan in Parijs. De zevenentwintigjarige diplomaat is er om deel te nemen aan de Vredesconferentie waar de grenzen en principes van de nieuwe naoorlogse internationale orde vastgelegd worden. Een dag later is Tchengs verschijning op het internationale diplomatieke toneel het onderwerp van ettelijke krantenartikelen. Want Tcheng is een vrouw, een Chinese dan nog. Ze is de enige vrouw die zich in Parijs als officiële gedelegeerde over het vredesvraagstuk buigt. Ze is de uitzondering die de regel bevestigt.

In Vrede op onze voorwaarden vertelt Mona L. Siegel, een Amerikaanse hoogleraar geschiedenis, het aangrijpende en inspirerende verhaal van de talloze feministen die in 1919 een plek aan de onderhandelingstafel opeisten. ‘De door vrouwen overal ter wereld verrichte diensten zouden toch zeker voldoende rechtvaardiging moeten zijn voor een plekje aan de vredestafel’, schreef de Amerikaanse Carrie Chapman Catt aan haar Britse collega feministe Millicent Garrett Fawcett. Helaas, het antwoord was nee. Waar David Lloyd George, de Britse premier, nog liet weten aan Fawcett dat hij ‘geen tijd had om zich met dergelijke zaken bezig te houden’, ontving Catt van haar president, Woodrow Wilson, geeneens een antwoord.

Waar de ene deur dicht gaat, gaat er een andere open. Siegels boek is een levendig portret van een groep geëngageerde en standvastige vrouwen, die zich niet zomaar neerlegden bij de rol aan de zijlijn die hen toegewezen werd. Waarom zouden ze? Of ze nu uit Frankrijk, de Verenigde Staten of Egypte kwamen, iedereen was het erover eens dat de mannen er de afgelopen jaren ‘zo’n grote puinhoop’ van gemaakt hadden dat zij, vrouwen, ‘het er in elk geval niet slechter op konden maken’.

Wie waren deze vrouwen? U kent de protagonisten uit Siegels boek vermoedelijk niet, maar stuk voor stuk hadden Marguerite de Witt-Schlumberger, Mary Church Terrell, Ida Gibbs Hunt, Huda Shaarawi, Jane Addams, Soumay Tcheng, Rose Schneiderman en Jeanne Bouvier uitgesproken ideeën over hoe het na 1919 verder moest. Naast vrouwenkiesrecht pleitten ze voor nationale soevereiniteit, ontwapening, rassengelijkheid en internationale arbeidsnormen. Alleen op die voorwaarden zou de vrede duurzaam zijn.

Alternatief protestrepertoire
Aangezien een plek aan de onderhandelingstafel hen niet gegund was, putten de feministen in 1919 uit een alternatief protestrepertoire: Franse kiesrechtvrouwen organiseerden een Intergeallieerde Vrouwenconferentie, die gelijktijdig met de andere vredesconferentie in Parijs plaatsvond, Egyptische vrouwen trokken de straten van Cairo op om te protesteren tegen het Britse protectoraat, en Chinese vrouwen verspreidden pamfletten en spraken door een megafoon demonstrerende menigtes toe.

Dit alles is slechts een greep uit de gebeurtenissen die van 1919 een veelbewogen jaar maakten in de wereldwijde strijd voor vrouwenrechten. In haar boek, dat bij momenten als een roman – een filmscript zelfs – leest, brengt Siegel de feministische activisten aan de hand van een schat van bronnen, waar ze de lezer van laat meegenieten, tot leven. Feminist of niet, dit boek laat je niet onbewogen.

Siegel heeft volkomen gelijk: dit is een verhaal dat het ‘verdient om verteld te worden’. In tegenstelling tot de Grote Drie (Woodrow Wilson, George Clemenceau en David Lloyd George), wiens inspanningen volgens Siegel in ‘tal van artikelen, boeken en documentaires’ zijn vastgelegd, zijn ‘de vrouwen van 1919 en hun opmerkelijke strijd voor vrouwenrechten […] zo goed als vergeten’. Op zich is dat niet zo vreemd. Geschiedenis wordt geschreven door de overwinnaars, luidt het adagium, en in hun strijd voor vrouwenrechten kenden de vrouwen meer tegenslagen dan successen.

Dat lag niet zozeer aan henzelf, betoogt Siegel, maar aan het feit dat de mannen tot wie ze hun eisen richtten hen niet serieus namen. Theodore Roosevelt beschreef Jane Addams en andere vrouwelijke pacifisten tijdens zijn verkiezingscampagne bijvoorbeeld als ‘domme ganzen’ die ‘vredespraatjes’ verkochten en een Franse diplomaat maakte tekeningetjes op de achterkant van een van de resoluties die de deelnemers aan het congres van de Internationale Vrouwenbond voor Vrede en Vrijheid hem overhandigd hadden.

Blinde vlekken
In Vrede op onze voorwaarden doet Siegel wat hun mannelijke tijdgenoten niet deden: ze neemt de feministische activisten serieus. Het waren moedige en creatieve vrouwen, stelt Siegel, die in hun strijd om aandacht het gebrek aan aandacht dat hen te beurt viel strategisch wisten te gebruiken. Ze zetten hun vrouwelijkheid bewust in als dekmantel.

Eerder in haar activistische carrière slaagde Tcheng er bijvoorbeeld in om weken aan een stuk onopgemerkt met de trein explosieven naar Beijing te smokkelen. Niemand verdacht haar ervan een verzetsstrijder te zijn – ze vergisten zich. Sterker nog, Tcheng was verre van de enige vrouw die van dichtbij betrokken was bij de omverwerping van de Qing-dynastie.

De Italiaanse feministe Rosa Genoni wist op haar beurt een visum te bemachtigen onder het mom dat ze in Zürich onderzoek zou doen naar de laatste modestijlen. ‘Dat klinkt misschien als een dekmantel’, klonk het in de Chicago Tribune, ‘maar signora Genoni doet oprecht haar best zich te houden aan wat ze heeft gezegd en doet tussen de sessies door onderzoek naar de aantrekkelijk ogende hoeden en blouses in de etalages.’

Naast bewondering voor hun toewijding en vindingrijkheid, staat Siegel ook stil bij de blinde vlekken van de feministen. Ook dat is hen serieus nemen. Hoewel witte feministen verklaarden dat de strijd voor vrouwenrechten een mondiale strijd was, konden ze de ‘diversiteit van ervaringen van vrouwen’ moeilijk vatten. ‘Goede bedoelingen waren één ding’, schrijft Siegel, ‘het realiseren ervan was een tweede’.

Daar was Mary Church Terrell, een Afrikaans-Amerikaanse burger- en vrouwenrechtenactivist, zich pijnlijk van bewust geworden. In haar memoires blikt ze terug op haar deelname aan het congres in Zürich: ‘Ik wilde zeggen dat vrouwen vanuit de hele wereld aanwezig waren, maar bij nader inzien is de nuchtere waarheid dat er vrouwen vanuit de hele witte wereld aanwezig waren.’

Een eeuw na dato zet Siegel ál deze bijzondere vrouwen in de schijnwerpers. Haar boek, waarmee ze zich aan ‘mondiale geschiedschrijving’ waagt, bevestigt de noodzaak van een intersectioneel perspectief. Het is een krachtige oproep aan de feministen van vandaag om te allen tijde kritisch te blijven. De wereldwijde strijd voor vrouwenrechten gaat immers onverminderd voort.

22-04-2022 Edurne De Wilde