Aftellen

‘Seks. Naar de wc gaan. Menstruatie. Bloed in het algemeen. Dood. Kinderen krijgen. Overgeven.…’ Dit is het begin van de lijst die de 16-jarige Clary Cazalet opstelt van ‘alle dingen waarvan haar was opgevallen dat er nóóit over werd gepraat’. Ze wil schrijfster worden en zoekt onderwerpen, vandaar. Clary is een van de vele leden van de grote familie Cazalet die de Tweede Wereldoorlog denkt uit te kunnen zitten in het familielandhuis.

De lijst is lang en interessant. ‘Wat er afschuwelijk aan was om kind te zijn’ staat er ook op. En: ‘Overspel’. En: ‘Joden en waarom de mensen tegen hen waren’. Bovendien vindt ze het ‘bijzonder irritant dat niemand wil zeggen wat verkrachting nou eigenlijk is’.

Letterlijk alle punten van Clary’s lijst spelen een rol in deel 2 van The Cazalet Chronicles, de vijf romans die de Britse schrijfster Elizabeth Jane Howard (1923-2014) wijdde aan een welvarende familie in Sussex – de streek die dicht genoeg bij Londen ligt om de Duitse bommenwerpers over te zien vliegen en er ver genoeg vandaan om de oorlog tegen de klippen op te negeren.

Geheimen

De Nederlandse vertaling van deel 1, Lichte jaren, van De Cazalets (1981-2013) kwam afgelopen zomer uit. Het toucheerde enthousiaste reacties. Nu is deel 2 er: Aftellen. En dat is nog beter. Het enige dat er op valt af te dingen is de wat haastige vertaling. Een enorme klus, misschien dat hij daardoor wel eens te veel het Engels echoot. Met ‘buste’ waar denkelijk ‘boezem’ bedoeld wordt, of ‘grote pech’ waar ‘dikke pech’ aantrekkelijker was geweest.

Net als de rest van de serie is deel 2 uitstekend ‘los’ te lezen – met risico op Cazalet-verslaving, dat wel. De personages staan gaandeweg dit boek als een huis, allen gedefinieerd door hun geheimen. Een verliefdheid, een affaire, een frustratie. Een visioen, een trauma, een ziekte. Angst. Een vader die ontweken moet worden omdat hij zijn handen niet thuis houdt. Allemaal weinig spectaculair, maar is je familie je enige houvast dan zijn zulke geheimen boobytraps.

De Tweede Wereldoorlog is in Aftellen een feit. Halverwege dit deel (dat begint ten tijde van Hitlers inval in Polen en duurt tot de Japanse aanval op Pearl Harbour) wordt Londen gebombardeerd. De Cazalet-huishouding doet of het hun niet aangaat. Er worden inkopen gedaan aan de hand van enorme boodschappenlijsten – geciteerd door Howard en een feest om te lezen. Men dineert met drie gangen (ook al zijn die vaak nogal oneetbaar) en trekt een extra vest aan (omdat het huis bij gebrek aan brandstof nauwelijks verwarmd kan worden).

Familiedrama

In deel 2 vervolgt Elizabeth Jane Howard haar strategie om het verhaal van de Cazalets en hun entourage, dat uiteindelijk tien jaar zal beslaan, voornamelijk te vertellen vanuit de oudste dochters van de drie zonen Cazalet. Hun vaders laten zich, met de oorlog als excuus, steeds minder zien, hun moeders klampen zich vast aan hun huwelijk met een goede partij. Hun broers zijn naar kostschool waar ze vreemd worden. De baby’s zijn de baby’s. Maar op de drie opgroeiende meisjes let niemand. Zij letten op iedereen. Zij denken na. Observeren hoe de oorlog hun leven aantast. Vrezen. Willen weten. Dromen. Howard beschrijft hen alsof ze hen met heel kleine steekjes borduurt.

Maar de drie meisjes staan niet in het brandpunt: in dit deel ontvouwt zich in volle glorie een immens knap gecomponeerd familiedrama. Er zijn tientallen personages en vele verhaallijnen, waaraan Howard recht weet te doen zonder dat ze de lezer overvoert. Ze stipt aan, via korte novellen waarmee het personage zorgvuldig wordt getypeerd en je bijblijft, ook als het verder op het tweede plan opereert.

Zie bijvoorbeeld het ongetrouwde oude meisje Rachel. Een figuur op de achtergrond. Zus van de gebroeders Cazalet. Liefste tante van de kinderen, slaaf van hun dominante grootvader. Lesbisch bemind door haar vriendin Sid, die in dit deel ambulancechauffeur in Londen is geworden. Hun liefde is wederzijds maar onvervuld. Rachel is niet bekend met de lichamelijke mogelijkheden van de vrouwenliefde. En Sid, arme hunkerende Sid, durft het haar niet bij te brengen, uit vrees haar te choqueren en te verliezen. Of neem de kleine literaire close-ups van de inwonende gouvernante, juffrouw Milliment. Op leeftijd, wat krakkemikkig en altijd in hetzelfde vest dat ‘ruikt naar warme kaas’. Een belezen, gestudeerde, beminnelijke vrouw, die alle Cazalet-kinderen vastberaden voorziet van degelijke basiskennis. Volledig afhankelijk van de vriendelijkheid van vreemden. Of ze schone lakens krijgt, hangt af van het toeval.

Terug naar de lijst van Clary. Ook de kern van Aftellen staat erop: ‘het leven na de dood en of dat er was’. Haar vader, de jongste Cazalet-zoon, neemt dienst als piloot van een RAF-bommenwerper. Na een actie wordt hij vermist en in de jaren die volgen wordt hij dood verklaard. Clary weigert daarin mee te gaan. Ze blijft via haar pen met hem in gesprek en gaat er, tegen beter weten van iedereen om haar heen, vanuit dat hij terug zal komen. Je zou kunnen zeggen dat ze hem alleen al daardoor in leven houdt. In deel 2 zitten aanwijzingen dat de dood vele gedaanten kent. Dat er naast fysiek dood geestelijk dood zijn bestaat. Dat iemand behalve dood-gezwegen ook dood-gedacht kan worden. Of dood-besloten. En dat er een weg terug is.

Ik maak me sterk dat dit lemma van Clary’s lijst van unspeakables de Cazalet Chronicles blijkt te beheersen.