Toen hij eind jaren negentig in een Chinees rivierstadje werkte als leraar Engels, torende auteur Peter Hessler boven zijn studenten uit. Twintig jaar later, na een succesvolle carrière als journalist en schrijver, geeft hij opnieuw les aan Chinese studenten. Nu is Hessler, met zijn 1,75 meter, korter dan veel van zijn studenten. Ze moeten lachen als ze zijn oude foto’s zien. Door verbeterde voeding is de gemiddelde lengte in China in de afgelopen decennia enorm toegenomen voor zowel mannen (bijna 9 centimeter sinds 1985) als vrouwen (6 centimeter).

Het is één van de vele inzichten die Andere Rivieren: Een Chinese leerschool geeft in hoe China’s razendsnelle verandering in de praktijk voelt. Hessler vertelt de verhalen van wat hij de ‘Hervormingsgeneratie’ noemt, de generatie die nu van middelbare leeftijd is en die zich vaak opwerkte uit armoede, en plaatst die naast verhalen van ‘Generatie Xi’, de generatie die nu op de universiteit zit en opgroeit met president Xi aan de macht. De huidige jongeren hebben meer kansen, zien zichzelf als individualistischer dan hun ouders, maar zijn volgens Hessler niet verwend. Beide generaties delen een geloof in heel hard werken – alleen als ‘streber’ maak je kans op een beter leven in China’s extreem competitieve maatschappij.

Honderd camera’s

Hessler, die lang China-correspondent was voor The New Yorker en wiens eerdere boeken ook in China populair zijn, staat bekend als een journalist die zijn omgeving centraal stelt. Waar veel journalisten op zoek gaan naar een personage dat bij een thema past, begint Hessler bij de mensen en de dingen om hem heen. Hij telt honderd camera’s bij zijn plaatselijke metrostation (‘15 camera’s op het niveau van de rails; 47 bij de doorgangspoortjes; 38 voor de roltrappen en trappen’), spit propaganda-lesmateriaal door en luistert naar zijn (oud-)studenten.

Zoals de ambitieuze Serena, die zó graag Hesslers journalistieke werkgroep wil volgen dat ze hem na een afwijzing mailt dat ze desnoods vermomd wil komen (en die zich uiteindelijk ontpopt tot een schrijftalent). Of Emily, die in de jaren negentig bij Hessler college volgt, maar uiteindelijk de megastad verruilt voor een kalmer leven in haar geboorteplaats waar ze als lerares een minder harde omgeving voor haar leerlingen probeert te creëren.

In Andere Rivieren wisselt Hessler deze persoonlijke verhalen af met achtergrondkennis die hij onder meer verzamelde via de vragenlijsten die hij jarenlang aan zijn oud-studenten stuurde en die hem inzicht gaven in bredere trends. Zo is bijvoorbeeld onder die oudere generatie 84 procent tegen het homohuwelijk – onder de huidige studenten is een ruime meerderheid (79 procent) voor. Deze gedetailleerde, bijna wetenschappelijke aanpak wordt verpakt in levendig en vaak grappig proza, dat beter in het oorspronkelijke Engels kan worden gelezen dan in de storende Nederlandse vertaling, die leest alsof er te veel digitale hulpmiddelen bij betrokken waren.

Waar Hessler eerder soms de kritiek kreeg te apolitiek te zijn, is in dit boek de Chinese politiek juist nadrukkelijk aanwezig. Anders dan in eerdere periodes, komt de gespannen politieke realiteit in de jaren dat Hessler met zijn gezin terug is in China (2019-2021) directer binnen: van pandemie-restricties en groeiende spanningen tussen China en de Verenigde Staten tot online aanvallen op Hesslers journalistiek door nationalistische bloggers, waardoor hij met zijn gezin het land vroegtijdig moet verlaten.

Een centrale vraag die Hessler stelt is waarom, in een maatschappij die zulke radicale sociaal-economische veranderingen onderging, het politieke klimaat zo constant is gebleven. Studenten vandaag leren dezelfde patriottische liederen als studenten uit de jaren negentig en van generatie op generatie wordt het belang van politieke volgzaamheid doorgegeven, al is het maar om je kansen in de rat race te vergroten. Het resultaat is een complex en overtuigend verslag van de tegenstrijdigheden van China vandaag. ‘Niets was veranderd, alles was veranderd.’