Bizar

‘Er zit totaal geen structuur in de wereld’. Dat is het eerste wat de 13-jarige Sallie Mo uit Sjoerd Kuypers nieuwe jeugdboek Bizar opvalt nu ze een dagboek bijhoudt. Voor de gymnasiaste, een stille, zelfbewuste veellezer, is het dagboekschrijven een nieuwe ervaring. Het is een opdracht van psychiater Bloem, die ze bezocht na de dood van haar opa David, haar ‘draadje tussen haar en de echte wereld’. ‘Ga leven buiten je boeken’, luidt Bloems advies. Ga bestaan. ‘Kijk naar de wereld zoals die is, de echte wereld, door niemand bedacht, en schrijf op wat je ervan vindt. Wat je denkt. Liegen mag ook.’

Makkelijker gezegd dan gedaan. Want wie is de baas: ‘het echte leven’, of de schrijver? Wie bepaalt wat waar is? ‘Misschien bestaat alles wat je kunt bedenken echt’, zegt Sallie Mo, ‘misschien bestaat niets echt en zijn er alleen gedachten.’ Niet alleen geeft dat soort bespiegelingen dit dagboekverhaal een fijn filosofisch randje, het geeft Kuyper ook een excuus je op het verkeerde been te zetten. Hij kan Sallie Mo laten schrijven wat ze wil en zich zo literaire vrijheden veroorloven die in een roman doorgaans ondenkbaar zouden zijn. Dat doet hij optimaal. Vernuftig laat hij zijn protagonist worstelen, en zet hij overtuigend een puber neer die dankzij haar leesbagage een ongekend verbaal vermogen heeft.

De rake zinnen en treffende metaforen buitelen dan ook over elkaar heen. Al observerend en schrijvend associeert Sallie Mo erop los, regelmatig refererend aan Hamlet, haar favoriete personage, ‘omdat je als je over hem denkt ook over de wereld denkt en over jezelf in de wereld’.

Mooi gevoelvol zijn haar gesprekken over leven en dood met opa David. Scherpzinnig haar gedachtewisselingen met dokter Bloem met zijn oude kop die is ‘gekreukeld als een prop papier, een weggewaaid gedicht’.

Motor van het verhaal is een Kuyperiaans vakantieavontuur dat herinnert aan Hotel De Grote L (2014) en wordt aangezwengeld door Sallie Mo’s voorgenomen verovering van Dylan. Ieder jaar treft ze hem op vakantie. Als het kwartet waarin zij optrekken een bunker ontdekt waar een bankiersdochter zich met een geweer en haar broertjes verschuilt voor haar vader, besluiten ze de oorlog te verklaren aan de volwassenen die hun toekomst verkloten. Dan wordt het verhaal ook spannend.

Ondertussen werpt Kuyper branieachtig allerlei grote thema’s op: democratie, klimaat, emancipatie. En als het verhaal over de rand van de geloofwaardigheid dreigt te duikelen, besef je telkens: hier vertelt een puber, die begint te begrijpen dat ze de waarheid misschien nooit zal kennen en ze die dus net zo goed kan verdraaien. Vooral als die te pijnlijk is om te aanvaarden.

De dramatische ontknoping is onverwacht hartverscheurend, maar Kuyper laat je niet met een leeg hart achter. Sallie Mo en Dylan willen blijven geloven dat het leven betekenis heeft. ‘Een gelukkig leven’, zegt Dylan, ‘is dat je goed hebt gezocht. […] Als je aan het einde de waarheid niet hebt gevonden, heb je in ieder geval alles gezien en gehoord wat mooi is’.

Bizar is mooi, veelomvattend en uniek. Niemand anders dan Kuyper had dit kunnen schrijven.