‘Van 2 tot 6 graden Zuiderbreedte, van 54 tot 58 graden Westerlengte, […] rijk aan natuurlijke schatten, aan goud en bauxiet, aan rubber, suiker, banaan en koffie… arm aan mensen, armer aan menselijkheid.” Zo begint Wij slaven van Suriname, het werk van verzetsstrijder en schrijver Anton de Kom (1898-1945). Het boek, dat in 1934 verscheen, is het eerste Surinaamse boek over de geschiedenis van Suriname en een aanklacht tegen de uitbuiting van de lokale bevolking door de racistische, koloniale regering van Nederland.

Nu gaat het nieuwe boek van Akwasi, Brieven aan Anton de Kom, weliswaar niet over Suriname maar over Nederland, al resoneert ook hierin de analyse van De Kom over een schrijnend gebrek aan menselijkheid: „Het is alsof ik rondloop met een fles vol opgedrongen en opgekropte gedachten, en ik krijg de kurk er maar niet uitgetrokken.”

De band die schrijver, acteur en omroepdirecteur Akwasi Owusu Ansah voelt met De Kom komt deels voort uit een bijbaantje dat hij ooit had in een callcenter. Daar maakte hij kennis met de spelling van zijn naam in het Nederlandse namenalfabet: Anton Karel Willem Anton Simon Isaak – Akwasi. Gekscherend ging hij zichzelf Anton noemen, nog voor hij weet had van het werk van die andere Anton.

Nu laat hij zijn gedachten vloeien in een vlammend en zeer persoonlijk dagboek, dat hij de afgelopen jaren in de vorm van brieven optekende, zittend bij het standbeeld van Anton de Kom in de Amsterdamse Bijlmer.

Akwasi zet De Kom neer als een poolster, een lichtgevend punt in een donkere hemel, waarop anti-racistische activisten zich kunnen oriënteren. Daarbij gaat het hem meer om de bijna mythische persoon dan om het werk van De Kom. Waar Wij slaven van Suriname een diepgravend historisch verslag was van een volk in crisis, leest Brieven aan Anton de Kom bij vlagen als een dagboek van een man in crisis. Openhartig schrijft Akwasi over de hevige nasleep van zijn roemruchte speech op de Dam tijdens de Black Lives Matter protesten in 2020.

Context en nuance

In zekere zin is dit dagboek een poging om context en nuance te geven aan die roemruchte speech, waarvoor toen geen ruimte was. Op de Dam verklaarde Akwasi destijds: „Op het moment dat ik in november een Zwarte Piet zie, trap ik ‘m hoogstpersoonlijk op zijn bek”. Dat zorgde voor veel consternatie. Tegen Akwasi werd aangifte gedaan wegens opruiing, maar hij werd niet vervolgd. Het ‘concept’ Akwasi dat daarna door de media werd opgetuigd, zo schrijft hij, kwam symbool te staan voor alles waar de (extreem)rechtse kant van het politieke spectrum in Nederland tegen is.

In een van de brieven stelt hij nu dat hij zeker geen spijt heeft van zijn uitspraken, maar dat hij wel verbaasd was dat hij zich „zo perfect heeft laten framen”. Hij schaamde zich wel. Niet zozeer voor zichzelf, maar voor Nederland en voor het verdriet dat hij voelde „Ik schaamde me zo erg dat ik alleen nog maar buiten durfde te komen met een zonnebril, want dan kon niemand het verdriet in mijn ogen zien. Het voelde alsof ik Nederland had teleurgesteld maar al snel wist ik beter, Nederland heeft mij teleurgesteld.”

Akwasi vond houvast bij Anton de Kom. Hij schrijft: „Wanneer mensen mij moedig vinden, zeg ik ze dat ik dat van u heb. Wanneer mensen mij vrezen, zal ik ze zeggen dat ze mij vrezen door u. Wanneer mensen mij verstandig vinden, zeg ik dat het komt door u.”

Ondanks alles, zeker ook zijn boosheid en verbittering, is Brieven aan Anton de Kom toch een hoopvolle getuigenis van een langdurige strijd. Een strijd die al honderden jaren duurt. „We komen van ver, maar we zitten overal. […] Meneer Anton, we zijn terrein aan het winnen.” Hoewel onconventioneel, is het boek een verrijking van het Nederlandse boekenlandschap. Rijk aan menselijkheid.