Op het eerste gezicht is De minder bekende broer van Jack, de roman waarmee Barbara Trapido (1942) in 1982 debuteerde, een klassieke Bildungsroman. Aan het begin van het boek is verteller Katherine Browne jong, bleu en onervaren. Ze is opgegroeid in een saaie voorstad van London, enig kind van een keurige, burgerlijke weduwe die denkt dat gipsen eenden het toppunt van smaakvolle interieurdecoratie zijn en vooral hoopt dat haar dochter een nette jongeman zal trouwen, liefst met strakke zijscheiding in het haar. Dat Katherine filosofie gaat studeren in het swingende Londen van de jaren zestig baart haar dan ook enige zorgen: dáár ontmoet je natuurlijk nooit een suitable boy.

Maar het wordt nog veel erger want Katherine wordt verliefd op het chaotische bohemiengezin van haar filosofieprofessor, de kleurrijke, iconoclastische en – tot afschuw van haar racistische moeder – Joodse Jacob, ‘Jake’, Goldman.

De Goldmans zijn in alles het tegenovergestelde van Katherine’s moeder. Met z’n achten wonen ze in een groot huis op het Engelse platteland, vol boeken, kranten, muziek, kapotte stoelen en modderige kaplaarzen. Het huis is een bende, „afschrikwekkend smerig”; Katherine voelt zich er direct thuis. Met volle overtuiging schaart ze zich achter „de filosofie van het vuil” die de Goldmans aanhangen. (De lezer doet dat ook: zo aanstekelijk wordt het rommelige, levendige huis van de familie geschetst dat ik meteen besloot om nooit meer op te ruimen. Dat is de kracht van literatuur!) Jane Goldman, die zich aan het begin van het boek even terugtrekt in de slaapkamer om baby nummer zes te baren, is een openbaring voor Katherine. Jane heeft zich van haar rijke, aristocratische familie vervreemd door met een arme Jood te trouwen, ternauwernood uit nazi-Duitsland ontsnapt, en geeft, in tegenstelling tot Katherine’s moeder, niks om geld of uiterlijk vertoon.

Zenuwachtig genie

Katherine krijgt verkering met de oudste Goldmanzoon Roger, een beeldschoon, zenuwachtig genie, die haar na een paar maanden vrij bruut aan de kant zet. Daarop vlucht ze, gebroken hart onder de arm, naar Rome om Engelse les te geven aan de Romeinen. Ondanks een aantal zeer vormende ervaringen hier zakt dit deel van de roman een beetje in en wordt het duidelijk dat waar het eigenlijk om gaat in De minder bekende broer van Jack niet per se Katherine’s ‘Bildung’ is, maar de familie Goldman.

De tien jaar die Katherine in Italië doorbrengt worden in een paar korte hoofdstukken beschreven. Pas als ze terugkomt in Engeland en haar vriendschap met de Goldmans opnieuw oppakt komt de roman weer tot leven, vertraagt het verteltempo en krijgt het verhaal de kleur en humor terug die het in de eerste helft had. Katherine’s coming-of-age is in de eerste plaats een aanleiding om dit gezin te beschrijven, zij geeft ons een raam op deze bijzondere, ‘gouden’ mensen.

Dat is geen kritiek: de familie Goldman is een verrukkelijk gezin – ze doen denken aan J.D. Salingers New Yorkse familie Glass, ook een half-Joods, intellectueel gezin met geniale kinderen, ook zo heerlijk eigen en levendig – en het portret dat Trapido ons van hen geeft is onvergetelijk; warm, grappig en onwaarschijnlijk echt. Dit zijn geen personages, dit zijn mensen. Ze zijn verfrissend politiek incorrect, vreselijk grofgebekt, nonchalant intellectueel. Ook opmerkelijk: veel van de Goldmans hebben op elkaar lijkende namen – Jake, Jane, Jont, familievriend John – iets wat makkelijk verwarrend kan werken, maar ze zijn allemaal zo volledig geschetst, hebben ieder zo’n duidelijke eigen stem, zo’n complete persoonlijkheid dat je net zo weinig geneigd bent ze met elkaar te verwarren als je je eigen kinderen door elkaar zou halen (iets wat mij overigens nog wel eens wil gebeuren).

Buitenstaander

Trapido komt oorspronkelijk uit ZuidAfrika, groeide op in een anti-apartheidsgezin en vluchtte op haar eenentwintigste voor het steeds gewelddadiger wordende regime naar Londen. In Engeland was ze dus een buitenstaander. Dit verklaart, denk ik, de ironische afstand waarmee ze de Britse samenleving beschrijft, en haar waardering voor een gezin van misfits als de Goldmans. Het verklaart wellicht ook haar scherpe oor voor taal, voor het ritme van gesprekken. In een interview met The Guardian vertelt Trapido dat de roman ontstond toen ze de stemmen van de Goldman familie in haar hoofd begon te horen. „I tapped out the rhythms of Goldman-speak, talking out sequences into the mirror.” Deze werkwijze merk je heel duidelijk als lezer: de dialogen in De minder bekende broer van Jack zijn een sprankelend taalvuurwerk, die in de uitstekende vertaling van Roos van de Wardt niks van hun kracht verliezen.