Meestal verheug je je wanneer schrijvers die je dierbaar zijn een nieuw boek uitbrengen. Soms gaat die optimistische verwachting vergezeld van een lichte angst, juist omdat hun vorige boek zo goed was. De nieuwe roman van A.M. Homes, De openbaring, sloeg ik vol verwachting maar met enige beduchtheid open, omdat Vergeef ons zo’n uniek boek was. In die omvangrijke en grootse roman, die al weer tien jaar geleden uitkwam, kwam alles samen waar Homes goed in is: het vermengen van een familiegeschiedenis met een bredere blik op het menselijk bedrijf, geschreven in haar unieke stijl.

In De openbaring doet ze dat weer. Het verteltempo ligt hier wat lager dan de verschroeiende snelheid waarmee de gebeurtenissen in Vergeef ons elkaar opvolgden en eigenlijk is dat goed nieuws: Homes is niet de concurrentie met zichzelf aangegaan, ze heeft niet geprobeerd een nog duizelingwekkender boek te schrijven.

Het verhaal van De openbaring begint op 4 november 2008, de dag waarop Obama de Amerikaanse presidentsverkiezingen wint. De achttienjarige Meghan mag voor het eerst stemmen en keert speciaal voor de gelegenheid van haar kostschool terug naar de ranch van haar ouders. Met haar ouders gaat ze naar het verkiezingslokaal en die avond bezoeken ze het hotel waar Obama’s tegenstander, senator McCain, de uitslag afwacht. Meghans vader, getooid met de bijnaam Big Guy, is namelijk een steenrijke Republikeinse zakenman die veel geld in de partij en de campagne heeft gestoken. De winst van Obama treft Big Guy als een mokerslag, alles waar Amerika volgens hem ooit voor stond gaat nu verloren. Hij laat het er niet bij zitten en verzamelt in de weken na de nederlaag een groepje rijke conservatieve generatiegenoten om zich heen met de bedoeling om in te grijpen. Aan zijn vrouw legt hij uit dat hij het niet kan aanzien ‘dat alles waarvoor ik heb gewerkt te gronde gaat en dit land een soort socialistisch experiment wordt, of erger, gewoon verzwakt en zich blootstelt aan overname door god weet wat, de Russen of buitenaardse wezens van een andere planeet’. Hij is niet kil en rationeel, getuige de aliens die hij er opeens bijhaalt; zijn emotionaliteit maakt hem aandoenlijk, menselijk, net als het feit dat hij in zijn kelder op grote tafels veldslagen uit diverse oorlogen naspeelt en daar een gigantische puinhoop van maakt, uit enthousiasme, woede en wanhoop.

Alcoholverslaving

Ook Big Guys gezin dreigt ten onder te gaan. Dochter Meghan maakt een crisis door, omdat zij ook niet weet hoe het verder moet nu de wereld van haar vader wankelt. Echtgenote Charlotte beseft hoe leeg haar leven is en hoe dienstbaar ze altijd is geweest. Wanneer ze naar de Betty Ford-kliniek vertrekt om zich te laten behandelen voor haar alcoholverslaving staat Big Guy er thuis alleen voor. De ontwikkelingen gaan snel, op een gegeven moment blijkt zijn dochter zelfs Obama de hand geschud te hebben.

De manier waarop Big Guy zich in de nieuwe wereld staande probeert te houden zorgt voor scènes die hilarisch en onrustbarend zijn. Onder de samenzweerders die hij heeft geronseld bevinden zich behoorlijk krankzinnige personages, met een voor hen vanzelfsprekend racisme. Dat er ‘een Afrikaan’ in het Witte Huis trekt, valt voor hen niet te verkroppen. Van daden komt het vooralsnog niet. Gaandeweg rijst de vraag of ze daadwerkelijk iets gaan doen of dat hun stoere clubje toch vooral een geval van door zelfmedelijden aangestuurde rouwverwerking is.

De openbaring bestrijkt de periode van de verkiezingen tot aan Obama’s inauguratie, maar je kan de roman niet lezen zonder te beseffen hoe het verder is gegaan. Je mag personages niet uit de pagina’s van een boek tillen om net te doen of ze daarbuiten een zelfstandig bestaan hebben, maar je vraagt je natuurlijk wel af wat deze oude boze witte mannen met hun hang naar een mythisch Amerika acht jaar later van de verkiezing van Trump zouden hebben gevonden, en of ze zichzelf als diens wegbereiders zouden zien. Misschien tegen wil en dank: van het nieuwe ultrarechts moeten ze niets hebben. ‘Wij zijn ouderwetse Amerikanen, geen hufters, wij geven om ons land.’

Zo verpletterend als Vergeef ons is De openbaring niet, maar het blijft een roman van Homes. Dat betekent bijvoorbeeld dat feestdagen als Thanksgiving en Kerst een grote rol spelen. Juist op die vaste ankerpunten blijkt hoe gezinnen en families er voor staan. Ook deze roman bevat weer veel dialogen die in al hun associatieve ontsporingen hun geloofwaardigheid behouden. Personages van Homes leggen zichzelf graag uit in lange gesprekken. Soms is het alsof ze in die gesprekken ontstaan, vaste vorm krijgen.

Ballonvaart

Na een boek van Homes moet je altijd even bijkomen, en duurt het weer even tot je een ander boek kan lezen zonder dat dat tegenvalt. Je hebt geschaatst, nu moet je je weer gewoon op schoenen verplaatsen. Homes’ romans worden vaak satirisch genoemd, maar eigenlijk doe je haar daarmee te kort. Satire is veilig, want duidelijk herkenbaar. Je leest het, herkent de bedoeling en leunt tevreden achterover. Ouderwets is het inmiddels ook, de werkelijkheid weet elke poging tot satire allang te overtreffen. Homes lijkt zich daarvan bewust. Scènes waarmee een echte satiricus eens goed zou uitpakken (de verkiezingsavond in het hotel, de samenzweerders die een ballonvaart maken) beschrijft ze kort en laconiek. Oké, dit is gebeurd en nu weer door, dit is niet bijzonder, deze mensen, deze gekte, deze onmacht, dit zelfbedrog – dit is geen satire, dit is een beschrijving van hoe het is. Door de schijnbare achteloosheid waarmee het wordt verteld raak je een beetje van die werkelijkheid onthecht, waardoor die extra hard kan binnenkomen, omdat je even niet op haar bedacht was. Dat is het wonderlijke effect van Homes’ proza: het werkt aanstekelijk en verkillend tegelijk. Goede literatuur, zoals deze roman, kan troosten. Maar die troost is beperkt want de werkelijkheid is er ook nog.