De vrouw die haar moeder wordt, vanwege de belasting

Lucas Zandberg In zijn nieuwe roman neemt een dochter de identiteit van haar overleden moeder aan. De veranderende tijdgeest, nieuwe modes, alles gaat vanaf dat moment grotendeels aan haar voorbij.

Beschut op het Franse platteland, tussen nergens en niets, slijt een vrouw haar dagen. Hoeveel dagen dat zijn, staat te bezien. Niet omdat ze ziek is of een doodswens heeft, maar omdat ze in haar moeder is veranderd. En dan niet op de manier waarop we allemaal enigszins in onze ouders veranderen naarmate we ouder worden. Deze vrouw bestaat niet langer als dochter: na de dood van haar moeder neemt ze haar identiteit aan. Haar man en zij ontkomen zo aan het betalen van erfbelasting. Enig offer is dus dat de vrouw niet langer Renée heet. Dat is voortaan een lijk in de kast, eh, kist. Ze heet nu Hélène en is twintig jaar ouder dan voorheen.

Met deze premisse voor De geschiedenis van mijn onvoorstelbare ouderdom neemt Lucas Zandberg (1977) je meteen mee. Een persoonsverwisseling is een verrukkelijk gegeven. Gaat het bedrog uitkomen? Die spanning stuwt de vertelling voort. Het combineert grappig met de bezadigde verteltrant van de hoofdpersoon. In het in de ik-vorm geschreven verhaal wordt alle informatie keer op keer herhaald: iets heet ‘een utopie’ te zijn, daarna ‘een schijnwerkelijkheid [...] te mooi [...] om waar te zijn’, vervolgens een droom, ‘die losstaat van de realiteit’.

De woordkeuze is archaïsch, er is dan ook een oud besje aan het woord, zij het een iets minder oud besje dan ze voorgeeft te zijn. De roman is een terugblik op een leven ‘als een wankel kaartenhuis’. Aanvankelijk heeft de hoofdpersoon spijt. Ze rouwt, zowel om haar moeder als om zichzelf. Het bedrog benauwt haar, vooral als er, wat in de loop der tijd een aantal keer voorkomt, ontdekking dreigt. Door een buurvrouw en een plots opduikende oude vriendin van moeder bijvoorbeeld, en later, als het officieel honderdste levensjaar verstreken is, ook door wetenschappers.

Het is een lekker verhaal, je leest het graag uit. En toch valt op dat Zandberg, die zich liet inspireren door het geval Jeanne Calment (1875-1997), de officieel oudste persoon ooit, ietwat vreemde keuzes maakt. Hij had het de hoofdpersoon wel wat moeilijker mogen maken. Het is bijvoorbeeld een uitgemaakte zaak dat zij na haar ene zoontje, drie jaar oud als mama ineens oma gaat heten, niet meer zwanger kan raken. Ze wordt niet ongesteld en er komen dus ook geen overgangsperikelen (en trouwens ook geen minnaars). Dat is een gemiste kans, en zo zijn er meer: als ze gezelschap zoekt, blijft dat zonder gevolg. De veranderende tijdgeest, nieuwe modes, alles gaat grotendeels aan haar voorbij, terwijl ze stokoud wordt – ze leeft gedurende zowat de hele twintigste eeuw. Zelfs de ontmoeting met iemand die onthult ook officieel dood te zijn, leidt tot weinig.

‘Hélène’ houdt haar lippen stijf op elkaar. Ze wil tot op het bittere eind de schijn ophouden, en dat lukt (bijna helemaal). Ze maakt daarbij alsnog wel een boeiende ontwikkeling door: waar ze zich eerst verstopt en schaamt, pronkt ze op latere leeftijd graag met de leugen. De leugen definieert haar: aangezien haar man en zoon jong sterven, is het ook het enige wat ze heeft. Ze groeit uit tot een beroemdheid, de oudste mens van de wereld, de grootmoeder van Frankrijk. Ze is trots, en ook weer niet. Haar ambivalentie spint Zandberg tot op het laatst uit.

24-06-2022 Judith Eiselin