De zee trekt hard, maar de meermin wil mens blijven

Monique RoffeyDe meermin van Black Conch is geen lieflijk sprookje maar een verhaal over identiteit en racisme, seks en lust.

‘Vrouwelijkheid was een gevaarlijke aangelegenheid, als je het niet goed aanpakte.’ Aycayia weet er alles van: uit jaloezie vanwege haar schoonheid is zij, lang geleden, vervloekt door andere vrouwen. Gedwongen om honderden jaren alleen te zijn en als meermin rond te dolen in de zee, ver weg van de mannen die naar haar bleven kijken. Zo zwemt ze de jaren eenzaam weg, tot in 1976 David Baptiste in haar leven komt.

Dat lijkt het begin van een lieflijk sprookje, maar dat is De meermin van Black Conch van Monique Roffey (1965) allerminst. Het is een verhaal over vrouwelijkheid, toxic masculinity, over identiteit en racisme, maar ook over seks en lust.

Twee Amerikanen slaan de meermin tijdens een vistocht aan de haak. Een urenlange worsteling later krijgen ze haar eindelijk aan boord. Ze is niet mooi, als we de mannen in het boek moeten geloven, en toch is ze onweerstaanbaar voor de vissers. ‘Net als al de andere mannen, kreeg hij een diepgevoelde zindering in zijn pik.’ Ook David voelt vaak dingen ‘in zijn ballen’. Zo komen de mannen in het boek er bijna allemaal slecht vanaf – al zou je ze ook eendimensionaal kunnen noemen.

Aycayia leeft nog, maar wordt als trofee opgehangen aan de kade. De mannen vieren in de tussentijd hun overwinning tot diep in de nacht. Dat levert deze tragikomische scène op: ‘Toen de anderen waren vertrokken, haalde hij zijn sigaret uit zijn mond en drukte die uit op haar buik. Toen maakte hij zijn riem los, trok de rits van zijn korte broek open, haalde zijn slappe, roze lul tevoorschijn, liet hem aan haar zien en vroeg of ze eraan wilde zuigen. Hij was nog nooit gepijpt door een meermin. Hij liet zijn dikke lul voor haar gezicht bungelen alsof het een sappige worm was.’

Half vrouw
Roffey is vrij expliciet in haar omschrijvingen, blijkt dus al. Dat komt ook naar voren nadat David de meermin redt en haar mee naar huis neemt. Hij plaatst haar in bad met de gedachte haar, als ze hersteld is, los te laten in de zee. Langzaam maar zeker verandert ze terug in de vrouw die ze ooit was. Ze verliest haar schubben en weigert in eerste instantie dagenlang het bad te verlaten. Daar zit ze dan, te midden van haar ontlasting. De expliciete omschrijvingen maken het boek grof, maar ook erg realistisch: Roffey maakt het leven niet mooier dan het is.

Ze vertelt het verhaal aan de hand van een alwetende verteller, afgewisseld met stukjes poëzie van de meermin en de ‘memoires’ van David uit 2015, vele decennia na zijn eerste ontmoeting met de meermin. Zijn herinneringen zijn opgeschreven in een soort dialect, waarin woorden worden samengevoegd en sommige woorden herhaald, waarschijnlijk om er de nadruk op te leggen. In 2015 is hij bijvoorbeeld een oude man die ‘ziek ziek’ is. ‘Dus ik kennie veel meer bewegen, ziek dus ik kennie werken, nie naar zee en dus schrijf ik mijn verhaal.’

De meermin in het bad heeft ondertussen heimwee naar een thuis dat er al lang niet meer is. Ze is ontheemd en iedereen die ooit zijn huis heeft verlaten, kan zich identificeren met wat ze dicht: ‘ik ben nog altijd halfhalf/ half vrouw en half vervloekte vrouw/ nog altijd vervloekt, ook op deze nieuwe plek/ zelfde zelfde waar je ook gaat/ de zee trekt hard/ maar ik wil mens blijven’.

Een ander interessant personage is Arcadia Rain, een witte vrouw in een zwarte gemeenschap. Ze woont ver weg van de anderen in een groot huis met haar dove zoon, die een zwarte vader heeft die uit beeld is. Haar familie bezat grote stukken land en nog steeds int ze de huren. Ze heeft al veel weggegeven, maar moet ook genoeg verdienen om te blijven leven.

Slechte mannen
De meermin van Black Conch is een ontzettend boeiend en origineel boek. Op vrij subtiele en gelaagde wijze laat Roffey in iets meer dan 200 pagina’s heel wat thema’s langskomen. Wat is je identiteit bijvoorbeeld? Is Aycacia na al die jaren in de zee een meermin of toch nog een gewone vrouw? Wanneer ben je thuis? Het behandelt ook grotere thema’s: Arcadia Rain worstelt als witte vrouw met de geschiedenis van haar familie.

Het is vlot geschreven en ondanks de vele beschrijvingen en een plot waar niet bijster veel in gebeurt, houdt Roffey je geboeid. En zonder dat het tot een onbestemd gevoel leidt, laat ze de lezer achter met de vraag wat deze roman wil zeggen. Dat mannen slecht zijn? Dat thuis niet zo makkelijk te vinden of te omschrijven valt? Dat vrouwen het altijd en overal zwaar hebben, zelfs als ze een mythisch wezen zijn? Of komt het doordat mannen ze slecht behandelen, vraagt David zich af. ‘Is het de schuld van mannen dat ze slecht zijn voor elkaar? Zijn wij het die ze kleineren?’ Maar nee, zegt Arcadia Rain. Soms zijn mensen gewoon kwaadaardig.

04-02-2022 Majda Ouhajji