Een Japanse soldaat vocht dertig jaar door omdat hij niet geloofde dat de oorlog voorbij was

Japan Nadat de Tweede Wereldoorlog voorbij was, vocht soldaat Onoda nog dertig jaar door op een Filippijns eiland. De Duitse filmmaker Werner Herzog sprak met hem en schreef een boek over deze fascinerende geschiedenis.

Het verhaal van Hiroo Onoda spreekt op zich al genoeg tot de verbeelding: een Japanse soldaat die zich bijna dertig jaar lang schuilhoudt de jungle van een Filippijns eiland, omdat hij niet gelooft dat de Tweede Wereldoorlog voorbij is. Maar in het boek dat Werner Herzog over Onoda schreef, zijn het vooral de details die fascineren. En het detail dat na lezing van Het schemeren van de wereld misschien wel het meest beklijft, gaat over een stukje kauwgom.

Als de Japanse troepen zich eind 1944 terugtrekken voor de Amerikanen krijgt luitenant Onoda de opdracht Lubang, een eiland met een lengte van ruim vijfentwintig kilometer, bezet te houden totdat het keizerlijke leger kan terugkeren. ‘U zult vanuit de jungle opereren’, zegt de officier die hem op pad stuurt. ‘Uw oorlog zal een pure uitputtingsoorlog zijn. Schermutselingen vanuit wisselende schuilplaatsen. U zult een geest zijn, ongrijpbaar, de voortdurende nachtmerrie van de vijand.’

Aanvankelijk heeft Onoda drie metgezellen: Shimada, Kozuka en Akatsu. Ze zijn voortdurend in beweging. Ze worden, schrijft Herzog ‘deel van de jungle’. En dan komen ze, na een klein jaar, bij een bruggetje van bamboe over een moeras. Aan de onderkant van de leuning, ontdekt Kozuka, is kauwgom vastgekleefd.

De bevolking van het eiland kauwt niet op kauwgom. Amerikaanse soldaten wel, weten de Japanners. ‘Ze hebben gezien dat dit merkwaardige gedrag typisch is voor Amerikaanse soldaten’. Hoe lang zit de kauwgom daar, vragen de Japanners zich af. Dagen? Maanden? En hoe zie je dat? Een van hen, Akatsu, wil er op kauwen, om te voelen wat Amerikanen voelen als ze op kauwgom kauwen. Onoda, die de leiding heeft, beveelt de kauwgom te laten zitten.

Maanden later, als ze weer over het bruggetje komen, zit de kauwgom er nog steeds. Maar Onoda is ervan overtuigd dat die nu een handbreedte verder zit. ‘Dat kan maar één ding betekenen: er is weer op de kauwgom gekauwd en die is daarna weer verstopt’. Er ontstaan spanningen in de groep: was het één van hen?

Schemerwereld
‘Veel details kloppen, veel details niet’, schrijft Werner Herzog op het voorblad van zijn boek. Dus wie zal zeggen of het verhaal van de kauwgom zo is gebeurd. Het lijkt er niet echt toe te doen omdat het Herzog om iets wezenlijkers te doen is: duidelijk maken in wat voor schemerwereld zijn hoofdpersoon terechtgekomen is. Vliegtuigen in de lucht – eerst op weg naar Korea, later naar Vietnam – ziet hij als een bevestiging dat de Tweede Wereldoorlog nog niet voorbij is. Als hij een krant vindt met een verhaal over de oorlog in Vietnam, zegt één van Onoda’s metgezellen dat het een vervalsing is. ‘Belangrijke dingen (…) worden volledig genegeerd, zoals de houding van Japan tijdens de oorlog.’ Dat Japan is bevangen door pacifisme en zich afzijdig houdt, gaat hun voorstellingsvermogen te boven. Uiteindelijk blijft Onoda als enige van het viertal over.

De Duitser Werner Herzog (1942) schreef eerder boeken, maar hij is vooral beroemd als regisseur van talloze films en documentaires. Daarin gaat het ook vaak over mensen aan de rafelranden van de maatschappij, die in conflict zijn met de natuur. Zoals in Grizzly man, over een Amerikaan die in Alaska tussen beren leefde en Aguirre, over een Spaanse conquistador die langzaam gek wordt in het Amazone-oerwoud.

Het schemeren van de wereld is in ieder geval gedeeltelijk documentair. Werner Herzog sprak langdurig met Onoda, voordat hij in 2014 op 91-jarige leeftijd overleed. ‘Onoda en ik hadden onmiddellijk een klik’, schrijft Herzog, ‘we kwamen door talloze gesprekken dichter bij elkaar omdat ik onder moeilijke omstandigheden in de jungle had gewerkt en met hem over dingen kon praten en hem vragen kon stellen die niemand anders kon stellen.’ Het boek is met liefde geschreven, zoveel is duidelijk, misschien dat Herzog daarom niet te veel woorden vuil maakt aan de vermoedelijk tientallen Filippijnse doden die Onoda en zijn mannen op hun geweten hadden.

Vorig jaar ging ook een bijna drie uur durende film over de Japanse soldaat in première, Onoda. 10.000 nights in de jungle van de Franse regisseur Arthur Harari. Het schemeren van de wereld, een uitgave in de reeks Oorlogsdomein van de Arbeiderspers, kun je ook in een avond lezen, het telt ruim honderd bladzijden. Wat Herzog in die beperkte ruimte met woorden doet, is knap. Het zijn de details, zoals die over de kauwgom, die de gekte van Onoda en zijn kameraden invoelbaar maken. Zodat je als lezer denkt te begrijpen wat Herzog schrijft over de Japanner, na een gesprek dat ze diep in de nacht in een park in Tokio hadden: ‘Was hij destijds een slaapwandelaar of droomde hij het heden, het nu? Op Lubang dacht hij vaak over kwestie na. Er was geen bewijs dat hij als hij wakker was, wakker was, en er was geen bewijs dat hij als hij droomde, droomde.’

20-05-2022 Jeroen van der Kris